De verspreiding van het Corona-virus neemt snel toe, nu Italië ook enorm is getroffen. Als een pandemie niet kan worden voorkómen, dreigt een wereldwijde recessie - en dus verdere politieke destabilisatie.
Er is bij overheden en burgers nog steeds hoop dat een wereldwijde
pandemie kan worden voorkomen. Politici hopen dat overheidsmaatregelen
voldoende zijn om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Zij en
burgers hopen dat de naderende lente een einde zal maken aan dit drama
en dat het Westen de zomer kan gebruiken om haar burgers beter voor te
bereiden.
Er was nog volop hoop op een goede afloop op de kapitaalmarkten.
Afgezet tegen de Sars-epidemie in 2002 waren de handelaren tot vorige
week ervan overtuigd dat het niet zo erg zou zijn. De Chinese economie
zou (zo dacht men) zich herstellen in een V-vorm en alles zou in de
zomer worden vergeten. En zelfs als het iets langer zou duren, zouden
de centrale banken de economie en vooral de kapitaalmarkten redden met
méér en goedkoper geld. Gezien de voorzienbare stroom goedkoop geld is
er slechts één ding belangrijk vanuit het perspectief van de beleggers:
aandelen kopen.
Het coronavirus verspreidt zich inmiddels snel buiten China en heeft
nu al meer dan dertig andere landen bereikt. Vanaf zondag werden
zeshonderd infecties en vijf doden geregistreerd in Zuid-Korea. In de
megastad Daegu werd bewoners gevraagd hun huizen niet te verlaten. In
Gumi stopte een van de grootste productielocaties voor mobiele
telefoons van de wereldwijde groep Samsung tot nader order met werken;
in Icheon stuurde Apple-leverancier Hynix achthonderd werknemers naar
huis nadat een infectie was ontdekt. Het hoogste waarschuwingsniveau
is sinds zondag in het hele land van kracht.
De ontwikkeling versnelt ook in het Midden-Oosten en Europa. De eerste
gevallen werden geregistreerd in Libanon en Israël. Iran meldde zondag
acht doden, 43 bewezen infecties en 750 vermoedelijke gevallen. Alle
scholen en universiteiten in de Iraanse stad Qom waren gesloten; de
1,2 miljoen inwoners werd gevraagd om onnodig fysiek contact te
vermijden. Irak, Turkije en Pakistan sloten de grens met Iran en
stopten net als Qatar het luchtverkeer daar naartoe.
China heeft inmiddels de bewegingsvrijheid van 760 miljoen mensen
beperkt. Honderden nieuwe infecties werden deze week gemeld uit
ziekenhuizen en gevangenissen in de Chinese provincie Hubei, het
centrum van de uitbraak. Er staan nu meer dan 300.000 containers
opgestapeld in Chinese havens, omdat veel werknemers nog steeds niet
mogen terugkeren naar hun werk. Vrachtschepen verdringen zich voor de
havens en de verzending vanuit China naar Europa en Amerika is al met
meer dan vijftig procent gedaald.
De autoriteiten in Hubei sluiten uit dat de fabrieken vóór 10 maart
worden heropenen en het is nog maar de vraag of de productie
daadwerkelijk op 11 maart kan worden hervat. President Xi, die een
week geleden de aanstaande "overwinning op het virus" aankondigde,
sprak vorige week vrijdag over een "sombere en ernstige situatie" in
Hubei.
Ook somber en serieus zijn de vooruitzichten in alle andere getroffen
landen, omdat er momenteel wereldwijd geen gezondheidssysteem is
voorbereid op een stroom van patiënten van de omvang van wat China
ervaart.
Maar nu ontstaan ook in de EU er twijfels. Meer dan 50.000 Italianen
mogen hun geboortestad niet meer verlaten. Scholen en kleuterscholen
blijven gesloten in Milaan, het economische hart van het land. Het
virus is in Europa aangekomen en is met Italië een land waar de reële
economische productie al jaren - zonder virus - stagneert en waar de
politieke onvrede groeit. Korea, de derde grootste economie in Azië en
een belangrijke indicator van de toestand van de wereldeconomie, meldt
steeds meer gevallen. En in China beginnen twijfels over de officiële
cijfers niet pas nu te groeien.
Ongeacht of het een relatief onschadelijke ziekte is die niet meer
doden tot gevolg heeft dan een normale griepgolf of een pandemie waar
we serieus bang voor moeten zijn: er zijn steeds meer tekenen dat de
economische gevolgen waarschijnlijk aanzienlijk zullen zijn. Meer dan
de verwachte financiële markten verwacht hebben en vooral meer dan een
reeds verzwakte wereldeconomie - om nog maar te zwijgen over de
eurozone - aankan.
Beurshandelaren weten als geen ander dat goedkoop geld alléén
nutteloos is als de winsten van bedrijven instorten. Dit besef lijkt
nu op brede schaal door te dringen. De hoop dat er geen gewonden
zullen vallen, ebt snel weg en iedereen rent naar de uitgang. Dat komt
o.a. omdat er slechts enkele bedrijven in onze genetwerkte wereld zijn
die niet direct of indirect worden getroffen.
Natuurlijk zijn er ook winnaars: de fabrikanten van ademmaskers en
medicijnen - maar dat redt de markt niet. Omdat het anders is dan in
2002. Op dat moment was het aandeel van de Chinese economie in het
wereldwijde bruto binnenlands product minder dan acht procent, vandaag
is het bijna 18 procent. We zijn meer dan 50 procent van de
wereldwijde economische groei verschuldigd aan de Volksrepubliek
China, die deze "explosie" met enorme schulden financierde. Het
politieke leiderschap van het land probeert al jaren de
afhankelijkheid van steeds toenemende schulden kwijt te raken. Zonder
succes.
De Chinezen zijn niet de enigen met een afhankelijkheid van steeds
meer schulden. De Amerikaanse overheid heeft momenteel een tekort van
ongeveer 5 procent van het bbp en realiseert (officeel, that is) een
reële economische groei van slechts ongeveer twee procent. Men heeft
wereldwijd steeds meer schulden gemaakt en er zijn steeds minder reële
economische effecten. De opleving sinds de financiële crisis is het
zwakst sinds de Tweede Wereldoorlog - ondanks de voorheen
onvoorstelbare interventies van de centrale banken.
Waren er tot nu toe vooral zorgen over handelsoorlogen, protectionisme
en de harde Brexit, nu vormt de Corona-crisis een mogelijke trigger
voor een forse crash. Nog steeds lezen we rapporten van het
Internationaal Monetair Fonds in de marge van de G20-top in Riyad die
o.a. zeggen: "Vanwege het virus is de wereldwijde economische groei
dit jaar waarschijnlijk 0,1 procentpunt lager en de Chinese groei 0,4
procentpunt lager", wat ook een uitspraak is van de directeur van het
IM , Kristalina Georgieva. De enorme malaise in de Japanse economie en
de daling van het toerisme in Frankrijk met 40 procent laten zien hoe
onrealistisch deze beoordeling is.
Bovenal zijn de economische vooruitzichten voor werkende mensen over
de hele wereld somber en serieus. De stilstand in China zal zich de
komende weken over de hele wereld laten voelen door onderbrekingen in
de detailhandel en bevoorradingsketens. De globalisering van de
afgelopen decennia, die heeft geleid tot een strakke
grensoverschrijdende koppeling van alle economische processen, zal
dramatische gevolgen hebben. Hele industrieën zullen aanvulproblemen
ervaren en reageren met kort werk en ontslagen. Tegelijkertijd kan er
al op worden gerekend dat de daling van het aanbod als gevolg van de
knelpunten in het aanbod op veel gebieden tot prijsstijgingen zal
leiden, terwijl de vraag constant blijft.
Er zijn er ook die beter worden van de crisis: wij verwachten dat
grote investeerders zullen proberen te profiteren van de crisis door
grote hoeveelheden goederen op te kopen, waardoor het reeds dalende
aanbod verder wordt verminderd om de goederen vervolgens tegen (te)
hoge prijzen aan te bieden.
Dit betekent dat deze crisis met name ook de werkende bevolking treft
- en in een tijd waarin sociale ongelijkheid steeds gigantischer wordt.
Een voorbeeld: begin februari vzag Elon Musk, die 19 procent van de
aandelen in Tesla bezit, zijn vermogen op één dag met $ 4,5 miljard
toenemen (door een stijging van de aandelenkoers van Tesla met 17
procent). Het was de grootste toename van rijkdom voor één enkele
persoon in de hele geschiedenis van de mensheid.
Maar wat moet het IMF anders doen dan hopen dat het op de een of
andere manier goed zal gaan? Het monetaire beleid zit al op de top van
expansiemogelijkheden, net als de schuldenberg dat is. Duitsland (waar
het virus ook de kop op heeft gestoken) zal een inzakkende economie
doormaken, net als de wereldeconomie. Geen enkel ander land van de EU
is zó afhankelijk geworden van de export, en ook ons land als
doorvoerland zal klappen oplopen. Alle stemmingsindicatoren in de
economie wijzen duidelijk naar beneden. Hoe dan ook, de illusie van
welvaart die politici ons de afgelopen jaren hebben aangepraat, kon
wel eens bitter moeten eindigen en onthullen dat we de zogenaamde
goede jaren niet hebben gebruikt om de EU (en dus ook ons land)
geschikt te maken voor de toekomst.
Het is ook geen toeval dat de euro al wekenlang zwakker handelt gezien
de virusdreiging, omdat het zonder de economische motor van een
vermeend sterk Duitsland steeds moeilijker wordt om de monetaire unie
te stabiliseren. Omdat we ons ook hier niet door de politiek moeten
laten misleiden: alleen het goedkope geld van de ECB heeft de euro tot
nu toe uitstel van executie gegeven. De gezondheid van de ten dode
opgeschreven patiënt is bijzonder slecht en de politieke spanningen
zullen enorm toenemen als de eurozone weer in een recessie belandt.
Uiteindelijk zijn de Verenigde Staten het gemakkelijkst om kunnen gaan
met de crisis. Toch zou de epidemie Donald Trump zijn herverkiezing
kunnen kosten.
Vanwege de verslechterende sociale ongelijkheid kunnen grotere sociale
geschillen niet langer worden uitgesloten. Angst voor deze
omwentelingen kan één van de redenen zijn waarom bijna alle regeringen
tot nu toe op dezelfde manier hebben gereageerd, wat volkomen ongepast
is voor de ernst van de situatie:
in plaats van te waarschuwen worden de gevaren geminimaliseerd en het
publiek onvoldoende of misleidende informatie gegeven. In China
bijvoorbeeld zijn de criteria voor de vijfde keer vorige week
gewijzigd, volgens welke de officiële statistieken over het verloop
van de ziekte van Covid 19 zijn opgesteld - met als gevolg dat reeds
bestaande twijfels over de juistheid van de aantallen luider worden
onder de bezorgde bevolking. In Iran ontkende de regering dat er
infecties waren, tot de eerste dood bekendgemaakt werd.
In de Verenigde Staten, waar ook de eerste gevallen van infectie
bekendgeworden zijn, hebben verschillende staten nog steeds niet de
tests die nodig zijn om infecties te detecteren. Met betrekking tot
gegevensbescherming hebben andere staten al aangekondigd dat ze geen
statistieken over infecties en sterfgevallen willen publiceren. In New
York werd een Facebook-bericht van een brandweer over de toelating van
een man die met vermoedelijk Covid-19 uit China was teruggekeerd snel
verwijderd - onder het mom van het publiek niet te willen verontrusten.
In plaats van de bevolking van adequate informatie te voorzien, worden
de burgers van uiterst belangrijke informatie uitgesloten.
De financiële sector heeft niet anders dan de regeringen op de
Coronacrisis gereageerd. Ongeacht alle humanitaire aspecten en
gevolgen, worden er voorbereidingen getroffen voor verdere
geldinjecties in het systeem om in ieder geval dàt in leven te houden,
zelfs in deze tijden van crisis en om de bron in stand te houden voor
een verdere welvaartstoename voor de ultrarijken.
China geeft een vooruitblik op wat ons te wachten staat in de
financiële sector: vorige week verlaagde de centrale bank haar
belangrijkste rentetarief en kondigde aan dat het de
reserveverplichtingen voor de banken zou gaan versoepelen zodat zij
noodlijdende bedrijven goedkoop krediet kunnen bieden. Het resultaat
van de maatregelen was dat de aandelenmarkten in Shenzhen en Shanghai
respectievelijk 1,6 en 2 procent stegen. Met andere woorden, de
maatregel kwam niet ten goede aan bedrijven in nood, maar begon een
nieuwe speculatieronde op de aandelenmarkten.
De gang van zaken in China laat ook de hopeloze situatie zien waarin
centrale banken hun losse monetaire beleid hebben gemanoeuvreerd. Na
12 jaar er voor te hebben gezorgd dat we te maken hebben met het
grootste financiële casino aller tijden, hebben alle maatregelen die
men nu nog neemt slechts één effect: dit casino nòg groter maken.
Iedereen die denkt dat dit voor altijd door zou kunnen gaan, heeft het
mis. De onderbreking van de toeleveringsketens zal de reële economie
binnenkort wereldwijd in moeilijkheden brengen. Veel bedrijven zijn
allang zogenaamde zombiebedrijven geworden. Ze zijn in principe
onrendabel, zouden op eigen houtje failliet zijn gegaan, maar vanwege
het goedkope geld konden ze zichzelf drijvende houden door steeds meer
en hogere schulden aan te gaan.
Als de kredietverstrekkers nu (eindelijk) tot de slotsom komen dat
deze bedrijven te maken hebben met existentiële problemen vanwege de
bevoorradingsproblemen in China, zullen ze beginnen hun geld terug te
vorderen. Dit betekent dat deze bedrijven geen andere keus hebben dan
met de billen bloot te gaan. Dus we zullen waarschijnlijk in de nabije
toekomst met een instorting van het wereldwijde schuldenkaarthuis te
maken krijgen. Als de centrale banken dit proberen af te wenden,
hoeven ze alleen maar (zoals ze tot de dag van vandaag ook doen) alle
geldsluizen open te zetten en negatieve rentetarieven te introduceren.
Maar een stroom geld van enorme omvang zou echter zeker het vertrouwen
van mensen in het geldsysteem compleet vernietigen.
Dit betekent dat er voor de centrale banken geen uitweg is uit de
huidige situatie. Het Coronavirus is snel de vonk in het lont naar het
kruitvat van de problemen in het wereldwijde financiële systeem
geworden en de cruciale vraag van vandaag is niet langer of, maar
alleen wanneer de ineenstorting zal plaatsvinden.
Of het nog mogelijk is dit te voorkómen? Nee, de lawine is al
losgeraakt en het is niet langer mogelijk om deze te stoppen. En als
de te verwachten crash eindelijk komt - zoals altijd op onverwacht
moment, bijvoorbeeld tijdens een feestdag) dan zullen banken tijdelijk
gesloten kunnen worden. Niet denkbeeldig, het is eerder gebeurd in
Griekenland en Cyprus). Het is voor ons burgers echter belangrijk om
sociaal te netwerken, om niet alleen te staan in een noodgeval.
Degenen die geïsoleerd leven, zullen het aanzienlijk moeilijker
krijgen om de komende en zeker moeilijke tijd door te komen, althans
enigszins ongeschonden.
Overdreven scenario's en bangmakerij van onze kant? Wij denken van
niet, want wat ons te wachten staat is ongekend. De Spaanse griep,
waarmee bijvoorbeeld de Coronapandemie vaak wordt vergeleken, vond
plaats in een tijd dat de productie nog steeds lokaal en regionaal
was, waar er geen vliegverkeer was en mensen zelden reisden. Wat we nu
ervaren zijn de gevolgen van ongeremde globalisering, die al
tientallen jaren adembenemende winsten oplevert, maar die meedogenloos
en zonder enig gevoel van verantwoordelijkheid jegens de meerderheid
van de mensen en ook voor toekomstige generaties is uitgevoerd en nu
leidt tot het uitbreken van een ziekte op een Chinese markt die het
welzijn van mensen over de hele wereld in gevaar brengt.
Afdrukken Doorsturen
