Terwijl de Europese Unie en de Raad van Europa de - op termijn - nieuwe lidstaat Oekraïne net hebben opgeroepen om snel versie 2.0 van de mediawet goed te keuren (die censuur in het land zal introduceren) vragen verschillende journalisten, deskundigen en commentatoren zich af of Kiev de slaapkoppen in Brussel niet heeft misleid over wat deze wet eigenlijk bevat. Zo niet, dan kan de conclusie worden getrokken dat de EU censuur als onderdeel van haar normen en waarden beschouwt.
Eind december 2019 bereidde Oekraïne de eerste versie van deze
mediawet voor, die censuur invoert en het land een echt propaganda-ministerie
geeft. In het licht van de verontwaardiging veroorzaakt door deze wet
die een dictatuur waardig is, zowel binnen als buiten Oekraïne,
besloot Kiev de ontwerp-mediawet te herzien.
Als gevolg hiervan werd na maanden werk versie 2.0 van de nieuwe
mediawet voor Oekraïne door Brussel vrijgegeven, en het minste wat we
kunnen zeggen is dat we, gezien het kleine verschil tussen de twee
versies, het recht hebben ons af te vragen waarom het zo lang duurde
om deze nieuwe versie uit te brengen! Dat stellen we, omdat de
censuurtekst helemaal niet verdween uit de herziene versie van de
mediawet, integendeel, de mogelijkheden om media, bloggers of
YouTube-kanalen in Oekraïne te blokkeren en te verbieden zijn zelfs
uitgebreid ten opzichte van de eerste versie!
De definitie van "online media" is namelijk verduidelijkt als een
medium dat niet alleen zijn informatie via internet verspreidt, maar
ook een medium dat een eigen site of pagina heeft op een sociaal
netwerk waarmee het informatie kan delen. Met een dergelijke definitie
vallen alle Oekraïense bloggers en Youtubers nu in deze categorie en
zullen daarom gedwongen worden zich aan dezelfde beperkingen en
risico's te houden als de traditionele media.
De bevoegdheden van de Nationale Raad voor Radio- en Televisie-omroep
worden in deze nieuwe versie van de wet verder uitgebreid, waardoor
deze de toegang tot informatie op sociale netwerken die ook door de
Raad is goedgekeurd, maar ook op zoekmachines, waaronder buitenlandse,
kan blokkeren.
Met andere woorden, de Nationale Raad voor Radio- en Televisie-omroep
wordt een Ministerie van Waarheid dat niet alleen kan voorkómen dat
een medium informatie uitzendt die daarvoor niet geschikt is via radio
en televisie, maar ook de website kan sluiten (als het in Oekraïne
wordt gehost) evenals zijn domeinnaam (als het in .ua of .ukr domein
is), en als de site ergens anders wordt gehost kan de Raad
internetproviders vragen om de toegang tot de site te blokkeren. De
Raad kan ook vragen om een Facebook- en Twitter-pagina en een
YouTube-kanaal te sluiten en te eisen dat Google, Yahoo en Bing de
artikelen uit hun zoekresultaten verwijderen! En hier bovenop kan de
Nationale Radio en Televisie-omroepraad hetzelfde doen met bloggers en
YouTube-gebruikers. Eigenlijk overtreft Oekraïne - als het aan Brussel
ligt -met zo'n wet alles waar Goebbels en de nazi's van hadden kunnen
dromen in termen van censuur (en geloof ons: over Goebbels en nazi's
weten ze in Brussel àlles af).
Als er vooralsnog een rechterlijke beslissing nodig is om het recht te
verkrijgen om media of "online media" te blokkeren - gezien de
rechtsstaat in Oekraïne, de wijdverbreide neo-nazi-ideologie onder de
autoriteiten van het land en de ongebreidelde corruptie - zal de
Nationale Radio en Televisie-omroepraad zonder veel moeite elk ad-hoc
besluit kunnen nemen voor de media.
En dan is er ook nog het feit dat alleen de Nationale Radio en
Televisie-omroepraad kan besluiten boetes op te leggen aan media die
in gebreke zijn gebleven. En met dit arsenaal alleen heeft het al
genoeg om de meest weerbarstige "overtreder" de mond te snoeren.
Bij een kleine overtreding kan de boete voor online of gedrukte media
oplopen tot vijf keer het minimumloon. Bij ernstige
overtredingen kan een boete worden opgelegd van 5 tot 10 keer het
minimumloon en bij zeer zware overtredingen tot 15 keer het
minimumloon. Voor audiovisuele media kan de boete oplopen tot 75 keer
het minimumloon.
Hoewel de grote mainstream media dergelijke kosten zullen kunnen
dragen, is het duidelijk dat dit niet hetzelfde het geval zal zijn
voor kleine media, bloggers en Youtubers! Zodra de eerste boete is
opgelegd, sluiten ze de winkel omdat ze niet kunnen betalen en dat is
alles.
Censuur door gebruikmaking van het geldwapen!
Net als de eerste ontwerptekst heeft de tweede versie van de mediawet
die Oekraïne van Brussel moet aannemen bij de meerderheid van de
Oekraïense journalisten geleid tot zware kritiek op deze censuur, en
niet alleen zij maar ook verschillende Europese deskundigen en zelfs
de OVSE vinden de ontwerptekst veel te ver gaan. Niet alleen
journalisten, maar ook Oekraïense media, bloggers en Youtubeurs,
evenals openbare organisaties, hebben een gezamenlijk beroep op de
Raad gedaan de nieuwe mediawet niet goed te keuren. De open brief is
al ondertekend door 136 personen, waaronder Dmitri Gordon (een pro-Maidan-propagandist)
en Ruslan Kotsaba (een Oekraïense journalist die 524 dagen in de
gevangenis doorbracht wegens verzet tegen de algemene mobilisatie).
In hun kritiek zeggen Oekraïense journalisten en bloggers dat ze het "eens
zijn met de negatieve beoordeling van het wetsontwerp door de OVSE en
het hoofdcomité van wetenschappelijke experts van de Verkhovna Rada (het
Oekraïense parlement)". Ze zijn ook verbaasd dat "de beoordeling door
de Raad van Europa van de nieuwe wet niet openbaar is gemaakt op
officieel verzoek van de Commissie voor humanitair- en
informatiebeleid". Naar hun mening zal dit wetsontwerp over de media
Oekraïne een echt Ministerie van Waarheid geven dat de roman 1984
waardig is en zal censuur in het land worden ingevoerd, waardoor de
Nationale Raad voor Radio- en Televisie-omroep bevoegdheden krijgt die
verder gaan dan de grenzen die zijn gedefinieerd door de Oekraïense
grondwet.
“Volgens de experts geven de media-eisen, die niet duidelijk zijn
geformuleerd in het wetsvoorstel, de staat de bevoegdheid om “de
waarheid vast te stellen”. Het lijdt geen twijfel dat deze macht zal
worden gebruikt om de uiting van de publieke opinie, kritiek op
politieke krachten, politici en ambtenaren, te beheersen. Het
wetsvoorstel voorziet in de mogelijkheid om elke persoon op het
internet te blokkeren, zelfs als het geen medium is en daarom niet
echt onder de bevoegdheid van de Nationale Raad valt, evenals de
mogelijkheid om de mediaregistratie te annuleren op basis van zeer
vaag gedefinieerde gronden, die kunnen leiden tot het verbieden van
media-inhoud voor onbepaalde tijd. Volgens de deskundigen is dit een
onevenredige maatstaf voor beperking van het recht op vrijheid van
meningsuiting, die kan worden gebruikt als censuurinstrument,” aldus
de verklaring.
Journalisten en bloggers benadrukken dat maatregelen die van invloed
zijn op de media niet alleen de Oekraïense grondwet moeten eerbiedigen,
maar ook het internationaal recht en internationale verdragen die
Oekraïne heeft ondertekend. Ze hebben de OVSE ook gevraagd om de wet
te evalueren.
Iets wat de organisatie al op zijn zachtst gezegd heeft gedaan, is dat
de OVSE helemaal niet voorstander is van deze Brusselse mediawet die
Oekraïne probeert in de vierde versnelling te krijgen. In zijn rapport
van 2 juli 2020 bekritiseerde de OVSE-vertegenwoordiger voor de
vrijheid van de media, Harlem Désir, de mediawet en wees erop dat het
aantal aanvallen op journalisten in Oekraïne is toegenomen.
"Ik benadrukte dat de strijd tegen desinformatie niet mag worden
gevoerd ten koste van de persvrijheid, noch door staatsinmenging in de
inhoud van de media en de organisatie van journalistieke activiteiten
in het land", zei Harlem Désir in zijn rapport. De
OVSE-vertegenwoordiger legde ook uit dat hij de Oekraïense
autoriteiten had opgeroepen meer overleg te plegen over deze "mediawet"
om de garanties voor vrijheid van meningsuiting te versterken en in
overeenstemming te brengen met internationale normen en OVSE-vereisten
voor persvrijheid.
De juridische beoordeling die door het team van Harlem Désir is
uitgevoerd, doet geen beroep op het feit dat deze wet niet in
overeenstemming is met de normen van het internationale recht, noch
met die van de OVSE. “De juridische analyse benadrukte verder dat,
hoewel specifieke nationale veiligheidssituaties het opleggen van
bepaalde beperkingen op het recht op vrijheid van meningsuiting kunnen
rechtvaardigen, dergelijke beperkingen per geval duidelijk moeten
worden gespecificeerd. Uit de juridische analyse is ook gebleken dat
er bezorgdheid bestaat over de mogelijkheid om sancties op te leggen
aan bepaalde media en de verspreiding ervan te verbieden op basis van
een zeer vage rechtvaardiging”, zegt hij.
Dit standpunt sluit aan bij dat van de Europese Federatie van
Journalisten (EFJ), die in januari 2020 de eerste versie van de
mediawet sterk had bekritiseerd.
"De regering moet journalistieke zelfregulering en autonomie strikt
respecteren. De staat moet voorwaarden scheppen voor dit proces om
inmenging van de overheid te vermijden en journalisten hun rechten
niet te ontnemen. De EFJ verwerpt krachtig elk voorstel waarbij de
staat journalistieke activiteiten zou reguleren en journalisten enige
beperking zou opleggen”, aldus Ricardo Gutiérrez, algemeen secretaris
van de EFJ. De EFJ riep Oekraïne vervolgens op zich te concentreren op
het waarborgen van de fysieke veiligheid en onafhankelijkheid van
journalisten, en benadrukte dat de EFJ op dit gebied nog geen
verbetering heeft gezien.
Inderdaad zijn er sinds begin 2020 in Oekraïne 40 gevallen van fysieke
aanvallen op journalisten geregistreerd en sinds 2014 zijn 20
journalisten overleden, zonder dat iemand daarvoor door de Oekraïense
justitie is veroordeeld (Nadia Savchenko is in Rusland veroordeeld
voor de dood van Igor Kornelyuk en Anton Voloshin, en Vitaly Markiv is
in Italië veroordeeld voor de dood van Andrea Rocchelli).
Straffeloosheid voor moorden en aanvallen op journalisten is de norm
in Oekraïne, en de prioriteit van de Oekraïense autoriteiten zou
moeten zijn om serieuze onderzoeken uit te voeren en de schuldigen te
veroordelen, in plaats van de pers nog meer te muilkorven.
Verschillende parlementsleden van de partij van Vladimir Zelensky
zeiden, toen ze door de website Strana hier naar werden gevraagd, ook
dat er andere prioriteiten waren en dat ze tegen het wetsvoorstel
waren, en beloofden harde debatten in het Oekraïense parlement als het
zoals gepland de komende week aan de orde komt. Eén van hen, Alexander
Dubinski, een voormalig journalist, zei zelfs dat "de tekst [van de
wet] op een domme manier is geschreven", en dat hij er niet alleen
tegen zal stemmen, maar dat hij bereid is een bezwaarschrift tegen het
wetsvoorstel te ondertekenen van journalisten, gericht aan het hoofd
van de fractie "Dienaren van het Volk".
Gezien de protesten van de OVSE en de EFJ waren journalisten en
commentatoren verrast dat de EU en de Raad van Europa Oekraïne op hun
Facebook-pagina's hebben opgeroepen om zo snel mogelijk over deze
nieuwe mediawet te stemmen en die in overeenstemming te brengen met de
EU-regels.
In feite betekent dit, gezien de inhoud van de nieuwe mediawet, dat de
EU en de Raad van Europa erkennen dat censuur deel uitmaakt van
Europese normen!
Verschillende mensen reageerden op de Facebook-post van de EU en
zeiden dat deze wet censuur invoert, en sommigen vroegen zelfs of ze
het wetsontwerp hebben bestudeerd en of ze zich niet druk maken over
de inhoud ervan. De secretaris van de Nationale Unie van Oekraïense
journalisten Denis Ivanesko gaf commentaar op de post, erop wijzend
dat deskundigen van de Raad van Europa de wet hadden bekritiseerd. Hoe
vallen deze twee Facebook-berichten dan te rijmen met de verklaringen
van de rapporteur van de wet, Nikita Poturayev, waarin staat dat de EU
Oekraïne steunt op het gebied van de mediawet?
Het antwoord op dit dilemma lijkt te liggen in de manier waarop de wet
door de Oekraïense regering is gestructureerd. De wet is inderdaad
verdeeld in twee grote delen. Het eerste deel betreft de regulering
van de omroepen. Het is in feite dit deel dat betrekking heeft op de
uitvoering door Oekraïne van zijn verplichtingen uit hoofde van de
Associatieovereenkomst met de EU, en dat aansluit bij de richtlijn
audiovisuele mediadiensten. Het hele deel van censuur en het
Ministerie van Waarheid staat in het tweede deel van de mediawet dat
Oekraïne moet/wil aannemen. De vraag die verschillende Oekraïense
journalisten zich vervolgens stelden is wie dit tweede deel initieert:
Oekraïne of de Europese Unie?
Het antwoord werd gegeven door Jean-François Furnémont, een expert van
verschillende Europese instellingen en de OVSE. “Het is in Europa niet
gebruikelijk om online media op te nemen in de regulering van
audiovisuele media. Dat zou ik dan ook afraden. Als het klaar is, denk
ik dat regelgeving tot een strikt minimum moet worden beperkt, wat een
eenvoudige registratie kan zijn, wie verantwoordelijk is voor deze
publicatie en deze illegale acties. Natuurlijk mogen er geen verdere
verplichtingen zijn voor inhoud die wordt opgelegd aan online media.
Omdat dit geen Europese praktijk is en het de grenzen overschrijdt die
zijn vastgelegd in de richtlijnen die de toepassing [van de regels]
alleen op audiovisuele media voorschrijven”, zei hij tijdens een
videoconferentie met Oekraïense journalisten en de rapporteur van de
mediawet.
Je zou dus zeggen dat de steun van de EU en de Raad van Europa om de
mediawet in Oekraïne aan te nemen slechts van toepassing is op het
eerste deel van de wet. Dat deel wat in lijn is met de relevante
EU-richtlijn. Maar hoe zit het met het tweede deel? Hebben de Europese
autoriteiten - wat we ons niet kunnen voorstellen - niet de hele wet
gelezen vanwege luiheid, of heeft Oekraïne hen misleid met een
psychologische operatie, gewoon omdat het weet hoe ze dat kunnen doen?
Het zegt genoeg om te weten dat het Franse equivalent (de beroemde
Avia-wet, die de haat op het internet moest bestrijden) van deze
Oekraïense mediawet is afgewezen wegens ongrondwettigheid, waardoor
deze Franse wet absoluut niet in overeenstemming was met de Europese
normen!
Dus ofwel heeft Oekraïne de Europese autoriteiten gemanipuleerd om hen
te laten geloven dat de mediawet in overeenstemming is met de Europese
normen, of ze zijn in Brussel te lui geweest om de hele wet te lezen.
Maar er is een derde mogelijkheid: misschien is de EU bezig met het
invoeren van nieuwe regels over censuur, als een nieuwe standaard, te
beginnen met Oekraïne, vóórdat het wordt uitgebreid tot alle
EU-lidstaten. In alle drie de gevallen is dit slecht nieuws voor de
persvrijheid in Oekraïne (en de hele EU), en het zou goed zijn als de
EU-instanties wakker zouden worden en zouden eisen dat Oekraïne (en de
EU) dit wetsontwerp dat de vrijheid van meningsuiting vernietigt,
volledig herzien.
Misschien kunnen ze dan meteen kijken naar het Oekraïense wetsvoorstel
over desinformatie, dat tot doel heeft de verspreiding van valse
informatie in de media te bestraffen met zeven jaar gevangenisstraf.
Gezien de Oekraïense definitie van "misinformatie" kan elke journalist
die de waarheid vertelt over bijvoorbeeld de Donbass-oorlog in de
gevangenis belanden. Tussen deze wet en de Brusselse mediawet gaat de
ontwikkeling van censuur in Oekraïne (en in het verlengde daarvan: de
EU) in een razendsnel tempo.
