Het EU-herstelfonds "Recovery Fund" wordt door politici weggezet als een mijlpaal en keerpunt in de geschiedenis van de EU. Maar er is twijfel of het plan zal werken. De "Next Generation EU" zal uiteindelijk een zware hypotheek op de toekomst blijken te zijn. Het zijn inderdaad vooral de volgende generaties die voor het (letterlijk en figuurlijk) rampenbeleid van de Europese Unie zullen moeten bloeden.
Het moet iets groots zijn, iets unieks - een soort wonderwapen tegen
de corona-crisis en de dreigende ineenstorting van de interne markt in
Europa. Daarom mag het geplande "Recovery Fund" van de EU tot 750
miljard euro niet worden overschreden", zei de Duitse bondskanselier
Angela Merkel tijdens een bezoek van de Italiaanse premier Giuseppe
Conte in Berlijn.
Maar kun je het plan nog steeds bekritiseren? Kan de vraag gesteld
worden of het met schulden gefinancierde hulpprogramma voldoende is om
de ergste recessie sinds de Tweede Wereldoorlog te verlichten? Is het
doel van de hulp correct beschreven met "wederopbouw", moet het niet
eerder gaan om een reconstructie of een nieuwe start? En hoe zit het
met de voorwaarden bij het toewijzen van de enorme geldbedragen?
Over deze problemen wordt wel erg weinig geschreven. Het debat ging er
de afgelopen dagen meer over of de EU erin zou slagen de "Vrekkige
Vier" (Nederland, Oostenrijk, Denemarken, Zweden - en later ook nog
Finland dat zich bij de vier aansloot) in het gareel te krijgen. Het "Herstelfonds"
kreeg de status van mijlpaal en keerpunt in de geschiedenis van de EU.
De Duitse federale minister van Financiën Olaf Scholz ging wat dat
betreft wel èrg ver - hij sprak over een "Hamilton Moment", daarbij
refererend aan de oprichting van de VS. Wat hij bedoelde is in zijn
ogen een enorme sprong voorwaarts in het begrotingsbeleid die de EU
naar een nieuw niveau van integratie zou kunnen brengen. De
SPD-politicus zei dat het wederopbouwplan niet zou worden gehandhaafd
als het alleen werd gezien als een pleister voor de corona-crisis. Ook
de Franse politiek adviseur Jean Pisani-Ferry heeft hoge verwachtingen.
Als het plan werkt en de economie weer tot leven komt, kan het een
precedent scheppen, meent de vertrouweling van Emmanuel Macron. Een
actief economisch en financieel beleid zou dan even vanzelfsprekend
kunnen zijn als gemeenschappelijke schulden of EU-belastingen.
Juist over dàt beeld wilde Merkel het niet in het openbaar hebben. Zij
heeft het wederopbouwfonds niet opgevat als een permanente financiële
hulpbron of als een opmaat voor een Europese economische regering -
integendeel. Het moet een eenmalige uitzondering zijn en elke cent van
de financiële steun moet worden gekoppeld aan hervormingsvereisten,
zodat de ontvangers van steun het "Duitse model" kunnen omarmen.
Maar er is nog een ander probleem, namelijk dat niemand weet of het
plan überhaupt wel zal werken. Daarover bestaan grote twijfels -
niet alleen bij de "Vrekkige Vier" en neoliberale tegenstanders van
een "schuldenunie". Kritische EU-politici en economen die zich
inzetten voor een solidair economisch en financieel beleid waarschuwen
ook voor buitensporige verwachtingen, verborgen risico's en
bijwerkingen.
Critici komen met de volgende drie argumenten:
1. Het fonds voor wederopbouw is in hun ogen te klein en komt te laat
om de economie te ondersteunen en de crisis op te lossen.
2. De doelstellingen van de wederopbouw zijn op zichzelf twijfelachtig,
de gepaste herstructurering van de economie wordt verwaarloosd.
3. Het plan kan de EU op de lange termijn verzwakken en leiden tot een
nieuw, hard bezuinigingsbeleid.
Laten we beginnen met het macro-economische argument. "Too little, too
late" is bijna net zoals het ging ten tijde van de eurocrisis. De
meest recente schattingen van de Europese Commissie lijken de critici
gelijk te geven. In plaats van - zoals eerder verwacht - een krimp van
7,7% voor de eurozone zal er gerekend moeten worden met een krimp van
8,7% voor het hele jaar, waarschuwde EU-economisch commissaris Paolo
Gentiloni.
2020 wordt een horrorjaar.
De steungelden uit het wederopbouwprogramma zullen naar verwachting
pas in 2021 vrijkomen - veel te laat om de huidige inzinking op te
vangen. Ze moeten ook niet voldoende zijn om alle crisislanden te
stabiliseren. Volgens een berekening van de Brusselse denktank Bruegel
zou de stimulans wel eens 16% van het bruto nationaal inkomen kunnen
bedragen.
Maar dit indrukwekkende getal wordt slechts in één land behaald:
Bulgarije, dat tot dusver weinig is getroffen door de corona-crisis.
Het effect is 5,2% in het zwaar getroffen Italië en slechts 1,8% in
Frankrijk, waar ook het coronavirus heeft huisgehouden - en nog steeds
doet. Voor alle 27 EU-landen en de geplande programmaperiode van drie
tot vier jaar blijft de waarde verder krimpen.
Wolfang Münchau, columnist van de Financial Times, verwacht
uiteindelijk slechts 0,56% - een nogal symbolische stimulans. En
Mujtaba Rahman van de Eurasia Group vindt dat de hulp te laat komt -
vooral voor Italië, dat het bijzonder hard nodig heeft. Het
wederopbouwplan is belangrijk om de wankele "fiscale architectuur" van
de EU te versterken. Maar het zal niet zorgen voor een snelle opleving
in crisislanden als Italië. Dat Italië wereldwijd de op één na
grootste goudvoorraad heeft (die voor de crisis aangesproken zou
kunnen worden) wordt nergens gemeld. Overigens vindt de
president van de Italiaanse Centrale Bank
dat Italië rijk is en zelf moet hervormen
EU-president Charles Michel heeft in zijn pogingen om de top nog
succesvol te kunnen afsluiten de Vrekkige Vier steeds meer beloofd:
kennelijk krijgt Nederland een fors hogere korting op de jaarlijkse
EU-afdracht. De korting zou stijgen van ongeveer 1,5 miljard euro naar
ruim 1,9 miljard euro. Wel even relativeren: Rutte haalt hier dus 400
miljoen euro binnen, maar ons land is er straks wel een veelvoud aan
kwijt, omdat in het nieuwste voorstel 390 miljard euro aan subsidies
wordt weggegeven. Wie zijn nu de èchte "winnaars" van de top?
Een andere, meer politiek gemotiveerde kritiek, die waarneembaar is in
het Europees nepparlement, is ook stof tot nadenken. Het
wederopbouwplan zal vooral de Oost-Europese landen ten goede komen om
het verzet tegen geplande bezuinigingen op de structuurfondsen te
doorbreken, vinden sommige parlementariërs. Verder mist het plan ook
het doel om de Europese economie nieuw leven in te blazen en
klimaatvriendelijk te maken.
Daar is iets voor te zeggen: inderdaad is de door de Europese
Commissie voorgestelde "European Green Deal" door de corona-crisis
naar de achtergrond geduwd - iets waar wij persoonlijk niet van wakker
liggen. Commissaris Ursula von der Leyen stelt dat "Next Generation EU"
(de officiële titel van het steunplan - waarschijnlijk bedacht omdat
de rekeningen van dit hele circus vooral doorgeschoven worden naar de
komende generaties) zich nog steeds inzet voor de "Green Deal", maar
geukkkig komt dit nauwelijks tot uiting in een compromisvoorstel dat
EU-voorzitter Charles Michel eerder heeft ingediend.
Ongeveer 30% van de middelen uit de geplande nieuwe EU-begroting (waarin
het wederopbouwprogramma is ingebed) zou moeten worden besteed aan
klimaatbescherming. Daarvoor kunnen ook subsidies uit het herstelplan
voor worden aangewend - wat aangeeft dat het plan een puur politieke
agenda volgt, en weinig met het bestrijden van de crisis, en al
helemaal niet met het bestrijden van het virus.
De groene Europarlementariër Rasmus Andresen, lid van de
begrotingscommissie van het Europees nepparlement, spreekt van een "kleine
stap in de goede richting". Voor de door de Commissie gewenste
klimaatneutraliteit is het echter niet voldoende. Het tegenstrijdig
doel tussen de "wederopbouw" van de economie na corona en de "noodzakelijke"
herstructurering voor klimaatbescherming is niet opgelost; het wordt
zelfs niet openlijk besproken.
En dan is er nog grote onduidelijkheid over wat er nà het einde van
het wederopbouwprogramma zal gebeuren (als al die honderden miljarden
zijn weggespoeld) - en welke gevolgen dit voor de Europese UNie zal
hebben. Tot dusver is het de bedoeling dat het economische
stimuleringsprogramma over drie tot vier jaar afloopt en dan, na een
korte "adempauze", zou de terugbetaling van de schulden moeten
beginnen. Denkt u nu hetzelfde als wij?
De Europese Commissie wil de schuldenlast uitsmeren over 30 jaar en
pas beginnen met terugbetalen na het einde van de nieuwe financiële
periode, namelijk 2028. Tegen die tijd is bijkans iedereen die dit
plan bedacht heeft bij iwjze van spreken al in verregaande staat van
ontbinding - vandaar de naam "Next Generation": generatie puinruimen.
De Duitse bondskanselier Merkel en de "Vrekkige Vier" willen echter
een snellere afwikkeling van de schuld, wat niet gaat gebeuren. Het
zou ten koste moeten gaan van de EU-begroting, die al krap is en waar
de Europese Commissie in werkelijkheid nooit mee akkoord zal gaan.
Maar Brussel zou Brussel niet zijn als men niet werkt aan nieuwe
inkomstenbronnen - zoals een digitale belasting of een plastic-tax.
Niet voor het milieu natuurlijk, maar vooral voor de extra inkomsten.
Of wat te denken aan een CO2 belasting, een belasting op
stikstof-uitstoot, dat kan ook helpen de schulden te verlagen.
Bij eerdere crises werd steevast ook aangedrongen op een snelle
terugkeer naar de begrotingsdiscipline - maar wat natuurlijk nooit
gebeurde. Waarom zou de corona-crisis hierop een uitzondering zijn?
Een reactivering van het momenteel opgeschorte stabiliteitspact wordt
al besproken in Berlijn en Brussel. De conservatieve commissaris voor
economische zaken Valdis Dombrovskis denkt al na over een "passend
tijdstip".
Het resultaat van dit alles kan alleen een nieuw grootschalig
bezuinigingsbeleid zijn. De voormalige Griekse minister van Financiën
Yanis Varoufakis noemt het Herstelfonds zelfs een "instrument in de
klassenstrijd tegen de zwakkere Europeanen". Het geld wordt niet aan
hen die het nodig hebben gegeven, maar verdeeld volgens een vaste
sleutel om de elites te dienen.
De Corona-crisis wordt in Europa misbruikt om het financiële wanbeheer
in de zuidelijke landen op te lossen en een herverdeling ten koste van
de noordelijke landen te organiseren. Italië, Spanje, Frankrijk,
Portugal en Griekenland brachten hun economieën vóór de corona-crisis
al in een economisch en financiëel rampengebied. Nu moet ook van ons
belastinggeld de Europese harmonie weer worden gered.
Waarom zijn er niet alleen hulpleningen verstrekt in plaats van
niet-terugvorderbare subsidies die vaak ongecontroleerd wegsijpelen?
Als het oorspronkelijke hulppakket, d.w.z. met 500 miljard euro aan
subsidies, zou worden gehanteerd dan zou een aantal landen als volgt (flink)
hebben geprofiteerd: Italië zou dan 81,8 miljard euro krijgen, Spanje
77,3 miljard, Frankrijk 38,8 miljard, Polen 37,7 miljard, Griekenland
28,8 miljard en Portugal 15,5 miljard.
Het draait dus waarschijnlijk uit op zo'n 350 miljard euro aan
subsidies. Merkel en de Franse president Emmanuel Macron wilden niet
onder de 400 miljard euro komen. EU-voorzitter Charles Michel heeft
het onderhandelingsvoorstel gedaan om het aandeel van subsidies in het
reddingsprogramma terug te brengen tot 390 miljard EUR. Het zal dus
waarschijnlijk wat minder zijn geworden. In feite zien we hier het
officiële begin van de door velen bekritiseerde transferunie - maar
dan onder de dekmantel van de coronacrisis.
O ja: het
door Rutte verlangde vetorecht zien
we ook niet meer terug.
En wat betreft het verhaal dat het hier gaat om het bestrijden van de
coronacrisis lezen we toch wel wat verontrustende berichten (zie kader).
De controle over het gebruik van de driecijferige miljard giften
blijft echter onduidelijk. Maar vooral: hoe wordt er in landen als
Griekenland of Italië mee omgegaan als er geen strikt gereguleerd
toezicht is? Of worden er misschien wat taken gedelegeerd aan de
Zuid-Italiaanse maffia?
Er wordt in Brussel ook nog onderhandeld over de EU-begroting voor de
komende zeven jaar. Dit budget is ongeveer 1,8 biljoen euro. Inderdaad,
biljoen, ofwel 1.800 miljard euro. Omdat het Verenigd Koninkrijk op
tijd de Europese Unie heeft verlaten, moet ook ons land, als één van
de netto-betalers van de EU, mede het financiële gat opvullen met het
verlies van de Britse lidmaatschapskosten. Logischerwijs zou de
begroting met het Britse aandeel verlaagd moeten worden, maar zoals
bekend is Brussel een groot zwart gat, waar alleen maar meer in kan.
Zoals gezegd is het duidelijk dat de verdeling van hulp een politieke
kwestie is - de vier dagen overleg in Brussel is slechts een
toneelstuk geweest, een Theater van de Lach voor de bühne. Over de
wijze van aflossing van de schulden laat men zich niet uit. De "Next
Generation EU" zal dus een loodzware hypotheek blijken te zijn - en
vanwege de huidige crisis en de nog hierop volgende geldt dat latere
negatieve bijwerkingen dan ook voor de hand liggen.
