Ondanks publieke verontwaardiging in het Westen en in Kiev over de Russische raketaanval op een militaire faciliteit in de haven van Odessa, zal de export van Oekraïens graan van daaruit in de komende dagen beginnen. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan sprak deze verwachting afgelopen weekend uit. Maar de zaken liggen niet zo eenvoudig. In feite bestaan er twee parallelle overeenkomsten tussen de VN, Turkije en Rusland en Oekraïne. Hun inhoud, hoewel grotendeels identiek, bevat nog steeds politieke valkuilen.
Met een dag vertraging heeft Rusland de raketaanval van zaterdag op
doelen in het havengebied van Odessa toegegeven. Een verklaring van
het Moskouse Ministerie van Defensie op zondagochtend zei dat een
marinescheepswerf en een magazijn met anti-scheepsraketten van het
Amerikaanse model "Harpoon" waren geraakt. Een burger- en een militair
schip werden tot zinken gebracht en werkzaamheden op de werf lag voor
langere tijd stil. Van Oekraïense zijde werd bevestigd dat de
graanlaadfaciliteiten niet werden getroffen. De autoriteit die
verantwoordelijk is voor de zeehavens zei dat er wordt gewerkt aan de
heropening van de havens van Odessa, Chornomorsk en Yuzhne en dat de
voorbereidingen voor het graantransport zijn begonnen.
Ondanks publieke verontwaardiging in het Westen en in Kiev over de
Russische raketaanval op een militaire faciliteit in de haven van
Odessa, zal de export van Oekraïens graan van daaruit in de komende
dagen dus beginnen. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan sprak
deze verwachting afgelopen weekend uit. Als gastheer van de relevante
onderhandelingen op vrijdag speelde hij, samen met
VN-secretaris-generaal António Guterres, een sleutelrol bij het
sluiten van de exportovereenkomst.
Maar de zaken liggen niet zo eenvoudig. In feite bestaan er twee
parallelle overeenkomsten tussen de VN, Turkije en Rusland en Oekraïne.
Hun inhoud, hoewel grotendeels identiek, bevat nog steeds politieke
valkuilen. Oekraïne heeft bijvoorbeeld geweigerd zijn mijnenvelden
voor zijn eigen kust op te ruimen omdat het vreest dat Rusland dit zou
kunnen gebruiken om een zeeaanval op Odessa uit te voeren. Een
militaire escorte van de graantransporten op weg vanuit Odessa - en
twee kleinere, maar qua capaciteit niet erg belangrijke havens - werd
evenmin overeengekomen. Evenzo verbood Kiev de aanwezigheid van
Russische inspecteurs in de haven van de stad aan de Zwarte Zee.
Het zal echter niet volledig werken zonder mijnopruiming. Blijkbaar
wil de Oekraïense marine toch een corridor direct "nabij de kust"
ontmijnen. De kortere route via internationale wateren moet dus worden
uitgesloten, temeer daar in de afspraken is bepaald dat
mijnopruimingsboten alleen "indien nodig" en op verzoek van een van de
partijen mogen worden ingezet. In de praktijk zou "indien nodig"
kunnen betekenen: als het eerste schip door zo'n zeemijn beschadigd of
tot zinken zou worden gebracht en dit de verzekeringspremies voor deze
transporten drastisch zou opdrijven. Het is bekend dat de Oekraïense
mijnen af en toe "onafhankelijk" worden: sommige werden in de eerste
dagen van de oorlog nabij de Turkse kust waargenomen. Een gebrek aan
militaire escorte betekent echter ook dat er geen mogelijkheid is om
op dergelijke drijvende mijnen te mikken teneinde ze op afstand te
vernietigen. Of dit alles de veiligheid van de graanscheepvaart zal
vergroten, valt nog te bezien.
Een ander probleem is de mismatch tussen transportbehoeften en
beschikbare laadruimte. Volgens Oekraïense gegevens blijft er 17
miljoen ton graan van de oogst van 2021 in Odessa en de oogst van dit
jaar, geschat op ongeveer 30 miljoen ton, is al begonnen. Portalen
zoals Marinetraffic.com tonen een verzameling vrachtschepen voor de
monding van de Donau, die waarschijnlijk wachten op groen licht om de
Oekraïense havens aan te doen. Maar al zouden het er 100 zijn, zoals
de Duitse mainstream media onlangs vaststelde, is dit aantal slechts
goed om op korte termijn bijna de helft van de voorraden te vervoeren.
Vanwege de doorvaartvoorschriften voor de Bosporus mogen alleen
schepen van de "Panama"-klasse met een laadvermogen tot 80.000 ton
deze zeestraat bevaren. Dat zou dan een cumulatieve capaciteit zijn
van acht miljoen ton. En vanwege de beperkte capaciteit van de
Bosporus zullen er waarschijnlijk nieuwe files ontstaan bij de
uitgang naar de Zwarte Zee.
De spoorwegen van verschillende EU-landen hebben een transportketen
georganiseerd voor Oekraïens graan over land naar Poolse, Duitse en
Nederlandse havens ter vervanging van het tijdelijk opgeschorte
scheepvaartverkeer van en naar Odessa. Maar ook hier zijn er
technische (verschillende spoorbreedtes) en capaciteitsproblemen:
volgens DB Cargo kan een trein zo'n 1.000 ton vervoeren, en alleen al
naar de Roemeense havenstad Constanza rijdt de Roemeense
dochteronderneming van Deutsche Bahn 70 graantreinen per maand. Met
andere woorden, in één maand reist de trein zoveel als past in een
enkel schip van de »Panama«-klasse. In Polen zijn er andere problemen.
Er is een gebrek aan open bulkwagens die geschikt zijn voor het
vervoer van graan en voor de bestaande is er toenemende concurrentie
met kolentransporten in het land, die ook moeten worden omgeleid
vanwege de anti-Russische sancties. De voorheen gebruikelijke
kolentransporten uit Rusland kwamen via een speciale breedspoorbaan
die naar Opper-Silezië loopt en nu ongebruikt is.
De inspectie van ladingen in Turkije, die door Rusland wordt opgelegd
als vervanging voor het controleren van schepen op volle zee, zal
waarschijnlijk de transporten net zo vertragen als het recht van
eerste weigering, dat Ankara volgens Turkse persberichten op zondag
heeft gekregen. Zoals de krant Sabah schreef, hoopt Erdogan op deze
manier Turkije, dat ook een grote importeur van Oekraïens graan is,
tegen voordelige prijzen zichzelf te bevoorraden en vervolgens geld te
verdienen door het opnieuw te exporteren naar andere landen in de
regio. Dat zou ten koste gaan van de mogelijke opbrengst van de
verkoop van Oekraïne. Maar dit land heeft dringend geld nodig, niet
alleen voor de staatsbegroting, maar ook zodat de landbouwbedrijven
hun lonen en huur kunnen betalen en de volgende zaai-activiteiten
kunnen voorfinancieren.
Het Oekraïense portaal strana.news citeerde een in Kiev werkzame
westerse landbouwdeskundige die verwacht dat de overeenkomst, die
beperkt is tot vier maanden, net lang genoeg zou zijn voor westerse
landbouwmultinationals om de hoeveelheden graan te krijgen die ze
eerder hadden besteld en betaald bij het begin van de oorlog als
onderdeel van speculatieve 'futures'-contracten.
Ook de officiële Oekraïense reacties op de beschietingen van de haven
van Odessa geven aan dat Kiev waarschijnlijk slechts relatief belang
heeft bij het op volle toeren starten van de export. President
Volodymyr Zelenski greep het incident aan als een kans om verdere
wapenleveringen van het Westen te eisen, maar de Verenigde Staten
maakten afgelopen weekend duidelijk dat de gekoesterde wens van de
Oekraïense leiding voorlopig niet in vervulling zal gaan:
langeafstandsraketten voor de meervoudige raketwerpers "Himars" worden
niet geleverd. Nationaal veiligheidsadviseur Jacob Sullivan zei in
Washington dat president Joseph Biden die beslissing had genomen.
Het punt is om niet het voorwendsel te bieden voor het ontketenen van
de Derde Wereldoorlog. Het Oekraïense leger hoopt
langeafstandsraketten (300 kilometer) van de Himars-systemen te
gebruiken om doelen op de Krim en dieper in Rusland aan te vallen.
Ondertussen beschadigde het Oekraïense leger een brug aan de
oostelijke rand van Cherson, waar de daar gestationeerde Russische
eenheden konden worden bevoorraad.
Oekraïense en Poolse media speculeren levendig over de mogelijkheid om
de schepen op weg naar Odessa ergens in de Zwarte Zee en onopgemerkt
door Rusland met wapens te bevoorraden. In dit perspectief was de
Russische aanval van zaterdag waarschijnlijk een waarschuwingsschot om
dergelijke smokkel zelfs niet eens te probéren.
[Alle links, bronnen,
documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]
[26 juli 2022]
Afdrukken
Doorsturen
