Europa heeft zijn concurrentievoordeel verloren

Europa kende grote voorspoed door goedkope energie, maar innovatie werd onderdrukt door stapels bureaucratie van Brussel. De Unie is halfbakken met federatieve handel en monetair beleid, maar de administratie van regelgeving en fiscaal beleid blijven onder controle van nationale overheden. Draghi heeft in zijn rapport aan de EC oplossingen aangedragen. Een kwestie van 'too little, to late'

Een jaar geleden gaf Ursula von der Leyen, führerin van de Europese Commissie, de voormalige Italiaanse premier en oud-directeur van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi, opdracht een rapport op te stellen over het concurrentievermogen van Europa. Het rapport werd afgelopen september gepubliceerd. De conclusies sloegen in als een bom. Draghi schetst gedetailleerd de structurele problemen en tekortkomingen van het Europese systeem en zegt dat de EU nu meer geld moet investeren om zichzelf opnieuw uit te vinden dan het heeft uitgegeven aan het herstellen van de schade van WOII.

De EU glijdt af naar een "langzame doodsstrijd" en "negeert de voor de hand liggende problemen", aldus de voormalige Italiaanse premier. Bovenop deze structurele problemen strooit het gebrek aan goedkope grondstoffen uit Rusland zout in de wonde.

Draghi richtte zich vooral op de verschillen tussen de EU en de VS, maar we denken dat dit te beperkt is. Er is een veel groter probleem. Het Westen in het algemeen faalt om te concurreren met de Opkomende Markten - Emerging Markets (EMs) die zich snel ontwikkelen en de ontwikkelde wereld worstelt steeds meer om te concurreren, omdat er de afgelopen jaren een aantal zeer fundamentele en permanente veranderingen zijn geweest - en dit is het punt dat de meesten missen.

Het proces is aangewakkerd door de oorlog in Oekraïne, maar de problemen waren er al. De sancties op Russische olie waren bedoeld om het Kremlin af te sluiten van zijn inkomsten, maar wat ze hebben gedaan is een complete remake van de wereldwijde energiemarkten afdwingen ten nadele van Europa. Met sancties en het door het Westen opblazen van de Nord Stream-pijpleidingen is Rusland niet afgesneden van zijn olie-inkomsten – het verdient net zoveel geld als ooit – maar de EM's kopen nu energie met korting, waardoor de prijzen in Europa twee keer zo hoog zijn als voorheen. En dat zal in de nabije toekomst zo blijven.

Europa was dus al achterop geraakt bij de VS en de andere G7-landen voordat de oorlog begon. Het voelde toen al de groeiende druk van de VS en opkomende markten. In 1995 was de Europese productiviteit 95% van die van Amerika; vandaag de dag is het minder dan 80% en dalend, zegt Draghi. De VS en China blijven het grootste deel van de wereldwijde financiering voor technologische grenzen aantrekken die toekomstige groei zullen aanwakkeren, terwijl Europa slechts de kruimels krijgt. Dat heeft de afgelopen drie decennia al geleid tot een Europese ineenstorting van de productiviteit.

Het verhaal begon met de de-industrialisatie van Europa, maar tweeënhalf jaar later breidt de malaise zich uit. Faillissementen in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk nemen toe, terwijl het publiek lijdt onder een groeiende crisis in de kosten van levensonderhoud. Nu zijn het niet alleen petrochemische- en autofabrieken die hun rpoductie fors omlaag schroeven of zelfs de deuren sluiten, maar ook Duitse mkb's. Rusland bloeit, terwijl de EU op de rand van een recessie balanceert.

De twee reddende engelen die ons zouden moeten redden zijn de overgang naar groene energie en de superieure technologie van het Westen. Maar het is het door de Amerikanen verguisde China dat de wereldwijde kampioen van groene energie is, niet de EU, en de regels van westerse politici hebben averechts gewerkt en China ertoe aangezet om te innoveren, waardoor de technologische kloof met het Westen nog sneller is gedicht, terwijl Amerikaanse bedrijven gewoon veel geld zijn kwijtgeraakt. De EU doet niet eens mee aan deze race. (En Rusland trouwens ook niet.)

De werkgelegenheid in de Amerikaanse maakindustrie is met een derde gedaald ten opzichte van het hoogtepunt in 1979, terwijl de bevolking in dezelfde periode met bijna 50% is gegroeid, en de VS ook de-industrialiseert. Boeing en Intel hebben het moeilijk; machinegereedschappen, industriële robots en consumentenelektronica staan ​​onder toenemende druk. De lijst van Amerikaanse industrieën waar de productiecapaciteit is uitgehold, is lang.

Commerciële scheepsbouw in de VS is bijzonder veelzeggend en nu vrijwel onbestaand. In 2022 had de VS slechts vijf grote commerciële zeeschepen in productie, vergeleken met 1.794 in China en 734 in Zuid-Korea. De Amerikaanse marine schat dat de scheepsbouwcapaciteit van China 232 keer groter is dan in de VS en dat het 2-4 keer meer kost om een ​​schip in de VS te bouwen dan in het Globale Zuiden, meldt Construction Physics. Hetzelfde geldt voor de marines, waar China elke vier jaar het equivalent van de hele Franse vloot bouwt, terwijl de orders in Europa voor nieuwe slagschepen een fractie zijn van die in de ontwikkelingslanden.

China is nu het machtigste productieland ter wereld en is Rusland, dankzij zijn industriële Sovjet-erfenis, de grootste fabrikant in Europa, zelfs Duitsland voorbijgestreefd. Er wordt nu geïnvesteerd in al deze faciliteiten, terwijl zowel Rusland als China zich voorbereiden op een mogelijke wereldoorlog.

Vanuit dit perspectief lijkt wat er gebeurt niet op een crisis of zelfs een neergang, maar op het einde van een tijdperk en een wisseling van de wacht. Terwijl de westerse economieën in het slop zitten, floreren de EM's en halen ze snel hun achterstand in. Centraal in de verandering staat de relatie tussen kosten en productiviteit. Eeuwenlang was de opkomende productiviteit op een dieptepunt, omdat het letterlijk slavenarbeid was die niets kostte. Maar sinds het mislukken van het socialistische experiment drie decennia geleden, hebben al deze arme landen westerse knowhow overgenomen, ontworpen om te profiteren van de lage lonen. Wat begon als investeringen in fabrieken voor lichte productie van pillendoosjes is de waardeketen opgeklommen naarmate de vaardigheden en technologie werden overgedragen. Vandaag de dag kan de VS bijvoorbeeld geen schepen bouwen: vorig jaar bouwden ze er 5, terwijl China er 1.700 bouwde. En het is niet nodig om Tesla versus BYD te noemen, wat een nog bekender voorbeeld van hetzelfde is.

Is het een groot probleem? Niet echt, maar het betekent wel dat we een geheel nieuw economisch model nodig hebben. Een basisprincipe van economie is “comparatief voordeel” – je moet je concentreren op het maken van de dingen waar je goed in bent, want dat vergroot ieders welvaart. Maar vandaag de dag zitten we nog steeds vast aan het “oneindige groeimodel” dat in 1811 werd gekristalliseerd door Adam Smiths “Wealth of Nations”.

Deze concurrentieproblemen komen in de context van de klimaatcrisis en in veel wetenschappelijke pers valt te lezen over hoe dit zich afspeelt. Eén van de opmerkelijke zaken is dat wetenschappers, het Internationaal Monetair Fonds (IMF), het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties, etc. allemaal heel expliciet in hun aanbevelingen de noodzaak hebben opgenomen van een nieuw "duurzaam" economisch model dat niet is gebaseerd op eindeloze groei. Zelfs Greta Thunberg probeert met dit punt goede sier te maken op haar talloze reizen rond de wereld (over CO2-voetafdruk gesproken....).

We zijn hier inderdaad nog ver vandaan. Het antwoord op de opkomst van de rest is dat regeringen naar beschermende handelstarieven en protectionisme grijpen. Dit zal de zaken alleen maar erger maken en innovatie verder onderdrukken – waar het Westen nog steeds een (snel slinkende) voorsprong heeft.

Het boemerangeffect van de sancties drukt zwaar op Europa en komt het bovenop de polycrisis die de wereldwijde pandemie omvatte die de EU al zwaar had getroffen. De voormalige motor van Europa, Duitsland, sputtert en is de zwakste economie in de G7 geworden. De sancties hebben Rusland veel geld gekost, maar het bloeit momenteel en is één van de snelst groeiende grote economieën ter wereld. De zaken gaan zo goed dat er in Rusland een nieuwe oorlogsmiddenklasse is ontstaan ​​die geniet van een periode van ongekende welvaart.

De aard van de Europese economie is fundamenteel veranderd door de sancties en de algehele herziening van de wereldhandel en energiemarkten, aangezien Rusland zijn oliehandel snel en succesvol van west naar oost heeft heroriënteerd. De afgelopen twee jaar heeft Poetin de Russische handel en diplomatieke focus herzien, de banden met Europa grotendeels verbroken en herbouwd in het Globale Zuiden. Het evenwichtspunt in de kosten-winstverdeling is voor de EU als gevolg daarvan dramatisch verschoven. Energieprijzen zijn verdubbeld en de prijzen van inputs en grondstoffen zijn over de hele linie gestegen. De chemiereus BASF heeft honderden van zijn Europese fabrieken gesloten of de productie ervan verminderd en 15% van de Duitse industriële bedrijven heeft het continent verlaten en de helft zegt dezelfde optie te overwegen.

In september kondigde het Duitse VW aan dat het voor het eerst in zijn 87-jarige geschiedenis fabrieken in Duitsland gaat sluiten en zijn ambities voor elektrische auto's terugschroeft. In een dubbele klap voor Berlijn heeft de Amerikaanse chipmaker Intel ook besloten om plannen voor een nieuwe Duitse gigafabriek van € 30 miljard in de ijskast te zetten, evenals andere nieuwe fabrieken in Polen, Ierland, Spanje, Frankrijk en Italië. Er hangt ook een vraagteken boven een geopperde Tesla-gigafabriek in Berlijn, nu de vraag naar de auto's afneemt, maar de gigafabriek van het bedrijf in Shanghai draait als een tierelier.

De staalsector verkeert ook in de problemen. De Duitse staalindustrie biedt werk aan ongeveer 80.000 werknemers, maar de meeste producenten hebben hun productie verminderd vanwege de hoge energiekosten, een groeiende overvloed vanwege de afnemende autoverkoop in Duitsland en een dalende vraag naar machines die wordt verergerd door de Russische sancties, voorheen een belangrijke klant; machines van voor de oorlog vormden 45% van alle Russische import, voornamelijk uit Duitsland. Hetzelfde geldt voor de Duitse chemische industrie, waar een korte opleving in augustus verdween toen de economie op de rand van een recessie balanceerde.

Bijna een derde van de grote autofabrieken van de vijf grootste autofabrikanten van Europa werd vorig jaar onderbenut. De inzet is hoog voor de economieën van de EU: de automobielsector is goed voor ongeveer 7% van het BBP van de EU en meer dan 13 miljoen banen. Overigens zitten de Amerikaanse merken Ford en General Motors, maar ook het Zweedse Volvo, in hetzelfde schuitje en hebben grootschalige herzieningen aangekondigd van hun plannen om volledig elektrische modellen te produceren in een poging om kosten te besparen. In de VS is het zo erg geworden dat de regering-Biden, naast een fors importtarief, alle Chinese auto's volledig van de weg heeft geweerd met regels die "autofabrikanten verbieden om auto's in de VS te verkopen met belangrijke componenten of software uit China", zo meldde The Guardian op 23 september. De nieuwe president Donald Trump zal er nog een schepje bovenop doen. In feite is het de VS die toegeeft dat ze te zwak is om te concurreren en zich terugtrekt door zichzelf te beschermen met protectionistische regels onder het mom van "nationale veiligheid". Maar paradoxaal genoeg zal dit de VS ongetwijfeld nog zwakker maken, omdat bedrijven die beschermd zijn nog minder prikkels zullen hebben om concurrerend te zijn.

Er hangt een waas van rook boven het Europese bedrijfsleven en industriëlen zien weinig kans op een terugkeer naar de status quo, tenzij de sancties tegen Rusland worden opgeheven en het gas weer wordt aangezet, zo blijkt uit reacties van leden van de Duitse industriële lobby in Berlijn. Maar het zijn niet alleen de grote bedrijven in de zware industrie die getroffen zijn; Duitsland is zoals gezegd er het ergst aan toe omdat het het meest kwetsbaar is voor deze veranderingen. De maakindustrie is de ruggengraat van de economie en maakt ongeveer 20% van het BBP uit – tot wel twee keer zo hoog als de 10%-15% in landen als Frankrijk, Italië en Spanje. De energiekosten zijn - we herhalen het nog maar even - nu twee keer zo hoog als de prijzen van voor de oorlog, waardoor grote delen van de ooit winstgevende Duitse exportgerichte kleine en middelgrote ondernemingen (MKB) in het Midden-Oosten failliet zijn gegaan.

Het nieuwe systeem betekent diepere mondiale integratie en ook een einde aan het tweesnelhedensysteem gebaseerd op rijke landen die arme landen uitbuiten. Het is echt globalisme, maar gebaseerd op duurzame samenwerking, niet op concurrentie. Dit is inderdaad een hele grote verandering. Het ondermijnt het kapitalisme, maar hoeft niet per se socialisme te betekenen. Degenen die dat kunnen, verlaten de Europese Unie op zoek naar goedkopere energie- en arbeidshuizen. Maar ze zijn minder welkom dan vroeger. China verstevigt zijn greep als onderdeel van een strijd om controle over belangrijke hulpbronnen in een langzaam escalerende tit-for-tat-handelsoorlog. Het Westen reageert op China's toenemende uitdaging aan Europa's langdurige voorsprong in de automobiel- en hernieuwbare-energiesector door handelstarieven op te leggen om zijn steeds slappere industrieën te beschermen. De grondstoffenprijzen in Europa zijn 4-5 keer hoger dan in de autarkische VS, de bureaucratie is complexer en de belastingen zijn exorbitant, zegt Draghi, wat de druk op Europese bedrijven verder opvoert.

Draghi roept op tot elementen als investeren in groene energie, koolstofvrij maken en het vaststellen van wereldwijde duurzame normen. Maar hij stelt ook voor om te investeren in dingen die Europa's vermogen om rechtstreeks met de VS te concurreren versterken. Persoonlijk zien we weinig kans dat deze verandering wordt doorgevoerd, maar Draghi's rapport heeft al effect. De Europese Commissie onder 'lijding' van Ursula von der Leyen riep onlangs op tot een nieuwe functie van Commissaris voor het Verminderen van Bureaucratie, wat een eerste stap is. Het probleem is dat eerdere pogingen om minder wetgeving in de VS te maken alleen maar resulteerden in meer bureaucratie.

Draghi's oplossing (net als die van de meeste politici) is om geld naar het probleem te gooien – enorme bakken geld – en de bureaucratie te verminderen (wat niet zal lukken). Hij stelt jaarlijkse investeringen van €800 miljard voor om de EU-industrie gedurende vele jaren te stimuleren – 5% van het BBP van de EU en aanzienlijk hoger dan de 1-2% die werd besteed aan het herstel na de Tweede Wereldoorlog. Maar zelfs Draghi geeft toe dat verandering niet snel zal gaan - laat staan dat hij weet waar al dat geld vandaan moet komen (of het moet zijn geliefde drukpers zijn).

Europa is in oorlog met Rusland, ook al wil het dat niet toegeven. De economische oorlog begon in de eerste week van de Russische Speciale Militaire Operatie, maar naarmate de NAVO-bondgenoten hun militaire steun aan Oekraïne opschaalden, is deze oorlog steeds klassieker en kinetischer geworden. Europa heeft al diep in zijn voorraden wapens en munitie gegraven en schraapt nu de loop – een probleem dat erger wordt door de toenemende terughoudendheid van de VS om Oekraïne te bevoorraden uit zijn eigen uitgebreide voorraad. Nieuwe leveringen van zaken als tanks of Patriot-raketbatterijen, en met name F-16's, komen allemaal uit Europa, niet uit de VS, ondanks het feit dat het een enorm overschot van bijna 1.000 vliegtuigen heeft ten opzichte van de 72 in de EU. Tot nu toe zijn er in totaal slechts 10 F-16's naar Oekraïne gestuurd, waarvan er één onmiddellijk werd vernietigd.

De Europese industrie staat al met al flink onder druk, maar de oorlog heeft alleen maar de nog verder vervallen staat van de Europese defensiesector benadrukt. Deze is weggekwijnd na decennia van schuilen onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu door onderinvestering en voorbereiding op de verkeerde oorlog – het zogenaamde “vredesdividend.”

Met een grote oorlog in de achtertuin en de reële mogelijkheid van een NAVO-conflict met Rusland, worden schaarse middelen weggesluisd naar de defensiesector, waar de uitgavenbehoeften oplopen tot honderden miljarden euro's, om nog maar te zwijgen van de voortdurende aderlating van de EU en nationale budgetten voor het ondersteunen van de oorlogsinspanningen van Oekraïne. Oekraïne heeft ongeveer € 100 miljard per jaar aan financiering nodig - twee ordes van grootte meer dan de EU voor de oorlog verstrekte - die steeds meer door de EU wordt gefinancierd, aangezien de VS zich begint terug te trekken en naar het zich laat aanzien de stekker er straks uit trekt. Rusland heeft daarentegen zijn hele economie op oorlogsvoet gezet, produceert enorm veel meer dan Europa en bereidt zich voor om zijn leger verder op te bouwen. Draghi heeft een hele sectie opgenomen over het moderniseren van de Europese defensiesector, wat zijns inziens een noodzakelijk veiligheidsonderdeel is van het plan voor economische welvaart.

Een duidelijk voorbeeld van de militaire impotentie van Europa was dat het in 2023 beloofde om meer dan 1 miljoen granaten te produceren en te leveren aan Oekraïne tegen maart van dit jaar. Maar de EU is erg traag geweest met het ondertekenen van militaire inkoopcontracten met wapenfabrikanten. Het resultaat: minder dan 200.000 granaten werden geproduceerd voor de deadline. Momenteel vuurt Rusland tien granaten af ​​voor elke Oekraïense granaat in Pokrovsk. Ter vergelijking: Rusland heeft zijn granaatproductie verhoogd van 1,7 miljoen granaten per jaar in 2022 naar 2 miljoen vorig jaar. En het heeft een extra miljoen granaten betrokken van bondgenoten zoals Noord-Korea.

Het Russische leger wordt nu geschat op 15% groter dan het was aan het begin van de oorlog, terwijl Oekraïne lijdt aan een chronisch gebrek aan manschappen, geld en materieel. En op 16 september gaf Poetin opdracht om het Russische leger uit te breiden met 180.000 actieve troepen voor een totaal van 1,5 miljoen soldaten, waarmee het Russische leger het op één na grootste ter wereld is, na China. Dat land investeert eveneens fors in zijn leger en zijn marine is nu groter dan die van de VS, aangezien het onder andere elke vier jaar het equivalent van de Franse marine aan zijn vloot toevoegt. En nu jaagt China op de Amerikaanse onderzeebootvloot en voert het zijn onderzeebootproductie snel op. Allemaal ontwikkelingen die in een stroomversnelling zijn gekomen door de Amerikaanse proxyoorlog van Oekraïne tegen Rusland.

Op geopolitiek niveau heeft dit spel van economische stoelendans ook gevolgen. De pogingen om de Russische economie in de vergetelheid te brengen, hebben averechts gewerkt en China en Rusland ertoe aangezet hun niet-gebonden multinationale alternatieve machtscentra, zoals bijvoorbeeld de BRICS+, te versterken. De landen in het Zuiden zijn bezorgd over het besluit van de VS om de dollar als wapen te gebruiken en de internationale reserves te bevriezen. Daarom stappen ze over op deze organisaties en sluiten ze zich massaal aan, gewoon als tegenwicht tegen het steeds onvoorspelbaardere Amerika.

Naarmate de leidende opkomende markten opklimmen in de BBP-ranglijst, neemt de aantrekkingskracht van de door Moskou en Beijing gerunde clubs toe, omdat ze niet alleen laten zien dat sancties niet werken als genoeg van de rest van de wereld ze negeert, maar ook dat het Globale Zuiden nu de rijkere en sneller groeiende helft van de wereld vertegenwoordigt. Gezamenlijk zijn de BRICS alleen al goed voor 35% van het wereldwijde BBP in nominale, niet aangepaste, termen, terwijl de G7 goed is voor 30%, zoals Poetin blijft benadrukken. En de BRICS hebben tien keer zoveel inwoners als de G7. Rusland blijft veruit de grootste consumentenmarkt in Europa met 145 miljoen mensen, gevolgd door Duitsland met 83 miljoen.

De BRICS+ club is al uitgebreid met 10 leden tijdens de bijeenkomst van vorig jaar en 17 andere landen hadden zich aangemeld om toe te treden tot de top van dit jaar die in oktober in Kazan door Rusland werd georganiseerd, met nog eens 22 landen in de coulissen. Azerbeidzjan, Indonesië, Maleisië en NAVO-bondgenoot Turkije behoren tot de landen die naar verwachting dit jaar zullen toetreden. Eén van de eerste dingen die de uitgebreide BRICS+ van plan is te doen, is een BRICS-valuta bouwen om de dollar in de internationale handel te vervangen. De plannen verkeren in een vergevorderd stadium.

Alle landen in het Globale Zuiden worden door dezelfde vloedgolf meegesleurd, maar ze beginnen zich steeds meer te verzetten tegen het westerse koloniale model dat hen van hun menselijk kapitaal heeft beroofd. Dit voedt ook de aantrekkingskracht van de BRICS+. Niger, een voormalige kolonie, is al lang een Franse klant in Afrika, maar eerder dit jaar heeft een nieuwe regering Frankrijk uit het land gegooid, ondanks de luide protesten van Parijs. Niger is ook een belangrijke bron van uranium en 80% van de Franse energie is nucleair. Maar Frankrijk zou slechts een fractie van de marktprijzen van uraniumleveringen uit Niger betalen.

De landen van het Globale Zuiden worden steeds bozer over dit koloniale model, met name in Afrika, dat in het Westen is gezuiverd met het label 'globalisering'. De overdracht van rijkdom blijft een uitbuiting van arbeid en een thema waar het Kremlin voortdurend op inspeelt en dat buiten de westerse wereld warm wordt ontvangen. Zo werd de Franse president Emmanuel Macron vorig jaar live op tv afgekraakt door Felix Tshisekedi, de president van de Democratische Republiek Congo, tijdens een officieel bezoek toen de Franse president probeerde de relaties met de voormalige koloniën van Frankrijk te versterken. “Dit moet veranderen, de manier waarop Europa en Frankrijk ons ​​behandelen. Jullie moeten ons gaan respecteren en Afrika op een andere manier gaan zien,” zei Tshisekedi recht in het gezicht tegen Macron terwijl de camera’s draaiden. “Jullie moeten stoppen met ons te behandelen en met ons te praten op een paternalistische toon. Alsof jullie helemaal gelijk hadden en wij niet.”

Dezelfde wrok zit achter de toespraak van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov over "nieuwe spelregels" in februari 2020, die het beginpunt was van een escalatie van de spanningen die twee jaar later eindigde met de SMO in Oekraïne. Lavrov zei dat Rusland de dubbele aanpak van het Westen, waarbij Rusland met de ene hand werd gesanctioneerd en met de andere hand zaken werd gedaan, niet langer zou tolereren. Hij dreigde de diplomatieke betrekkingen te verbreken als dit niet zou veranderen. Rusland en een groot deel van het Globale Zuiden verzetten zich tegen het recht dat het Westen zichzelf geeft om hen te onderwijzen en te sanctioneren over zaken als LGBT-rechten, maar tegelijkertijd alle kritiek op kwesties als de materiële steun van de VS aan de Israëlische bombardementen op Gaza negeren.

Deze tweedeling wordt door velen in het mondiale Zuiden steeds meer gezien als de hypocrisie van een wereld met twee snelheden, verdeeld in degenen die hebben en degenen die niet hebben, en werd dubbel zo schrijnend toen de VS in 2016 door de gerespecteerde EIU werd gedegradeerd tot “gebrekkige democratie”.

Het valt nog te bezien hoe lang de nieuwe realiteit zal duren en of en wanneer Europese economieën zich kunnen aanpassen aan de nieuwe realiteit. In theorie zou de revolutie in schone energie de remedie kunnen zijn voor de Russische gasverslaving van Duitsland, maar op dit punt loopt de wereldwijde groene energiekampioen China al ver voor op Europa – twee derde van alle bestaande zonnepanelen staat in China – dat de vruchten van “gratis” energie zal plukken lang voordat Europa dat doet. En het gebrek aan mineralen en andere inputs in “tekort-Europa” kan nooit worden opgelost. Europa moet zich wenden tot innovatie en diensten als de enige optie op de lange termijn om zijn leidende positie te behouden, zegt Draghi.... wellicht tegen beter weten in.






[Alle links, bronnen, documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]



[17 november 2024]

 

Afdrukken Doorsturen