Trumps expansionisme: modern manifest of gewoon een grote bek?
De afgelopen dagen heeft de verkozen president opgeroepen tot het
bevestigen van de Amerikaanse controle over het Panamakanaal en
Groenland, waarmee hij aantoont dat zijn filosofie van ‘America First’
een expansionistische dimensie heeft.
Heeft iedereen de imperialistische buitenlandse politiek van Amerika
gemist van eind 19e en begin 20e eeuw, toen het land Hawaï annexeerde,
in paniek raakte over de immigratie van niet-blanken en een kanaal
eiste door de landengte van Panama, zodat zeemacht en handel sneller
tussen de Atlantische en de Stille Oceaan konden reizen?
Oude tijden herleven want Donald Trump dreigt allerlei imperialistische
onzin terug te brengen waar we voorheen alleen over lazen in de
biografieën van Teddy Roosevelt.
De afgelopen tijd heeft de aankomend president van de VS duidelijk
gemaakt dat hij plannen heeft voor Amerikaanse territoriale
uitbreiding. Hij verklaarde dat de Verenigde Staten zowel veiligheids-
als commerciële belangen hebben die het beste kunnen worden aangepakt
door het Panamakanaal en Groenland onder Amerikaanse controle of
volledig eigendom te brengen. De toon van Trump heeft niets te maken
met de trollende joligheid die de afgelopen weken gepaard ging met
zijn herhaalde suggesties dat Canada de “51e staat” van Amerika zou
moeten worden, inclusief zijn verwijzingen op sociale media naar de
belegerde premier van het land als “Gouverneur Justin Trudeau.” In
plaats daarvan maakte Trump duidelijk dat zijn aanbod uit zijn eerste
termijn om het land te kopen in de komende termijn een deal zou kunnen
worden die de Denen niet kunnen weigeren.
Donald Trump heeft opnieuw de krantenkoppen gehaald met controversiële
uitspraken, dit keer dus hintend op het heroveren van de controle over het
Panamakanaal, het verkennen van het idee om Canada om te vormen tot
Amerikaanse staten, en hij heeft zelfs eerder de aankoop van Groenland
voorgesteld. Hoewel deze opmerkingen op het eerste gezicht misschien
bizar lijken, openen ze een bredere kijk over expansionisme in het
moderne tijdperk en of dergelijke ideeën enige inhoud hebben—of
slechts politiek theater zijn. Hij heeft in ieder geval mede-oligarch
en PayPal-oprichter Ken Howery benoemd tot zijn kandidaat voor de
functie van ambassadeur van de Verenigde Staten in Denemarken.
Het Panamakanaal: heroveren wat nooit helemaal van de VS was?
Het Panamakanaal, een belangrijk maritiem knelpunt dat de Atlantische
en Stille Oceaan met elkaar verbindt, staat sinds 1999 onder Panamese
controle. De VS bouwde en exploiteerde het kanaal gedurende het
grootste deel van de 20e eeuw, maar stemde er onder de
Torrijos-Carter-verdragen mee in de controle aan Panama over te dragen.
Trumps opmerkingen over het heroveren van het kanaal komen voort uit
zijn klachten over hoge doorgangspercentages, waarvan hij beweert dat
ze Amerikaanse bedrijven schaden.
Hij had het ook nog over de kosten in geld en levens die Amerika had
moeten betalen voor de oorspronkelijke aanleg van het kanaal - wat
niet waar is, aangezien de meeste arbeiders die omkwamen bij het
graven van het kanaal afkomstig waren uit het Britse en Franse West-Indië,
en ze werkten in het begin onder zulke verschrikkelijke omstandigheden
dat Amerikanen de banen niet wilden, wat bekend in de oren klinkt - en
hij bekritiseerde ook Jimmy Carter omdat hij het kanaal teruggaf aan
Panama, enzovoorts.
Laat het even bezinken. Dit is dus de aankomende leider van de VS die
een bondgenoot met oorlog dreigt over tarieven, een kostenpost voor
zakendoen die wordt opgelegd aan wereldwijde miljardenbedrijven.
Panamezen hebben hun irritatie geuit over Trumps retoriek. Voor
Panama vertegenwoordigt het kanaal soevereiniteit die met moeite is
verworven na decennia van Amerikaanse aanwezigheid en invloed.
Trumps opmerkingen zetten niet alleen de relaties met een belangrijke
regionale partner onder druk, maar roepen ook het spook van
neokolonialisme op in een tijd waarin veel landen de restanten van
vroegere imperiale controle afwerpen.
Vanuit een logistiek perspectief zou het heroveren van het kanaal
ofwel diplomatieke machtsvertoon of regelrechte militaire actie
vereisen, wat in het huidige mondiale klimaat niet haalbaar of
wenselijk is. De VS zou te maken krijgen met aanzienlijke
internationale tegenreacties, om nog maar te zwijgen van de weerstand
van Panama en zijn bondgenoten in Latijns-Amerika. Bovendien
functioneert het kanaal efficiënt en eerlijk onder Panamese controle,
waardoor er weinig rechtvaardiging overblijft behalve nationale trots.
Als Panama zich militair bedreigd voelt door een land dat het als
bondgenoot beschouwt, en ze gaan (als verwacht) niet instemmen met de
eisen van een bullebak, dan zullen ze op zoek gaan naar bescherming.
Als de VS hen niet wil beschermen, zal China dat misschien wel doen.
Op een ander moment zouden het de Sovjets zijn geweest waarmee Panama
zich had verbonden, maar Poetins strijd in Oekraïne heeft Rusland tot
een nog grotere nucleaire wereldmacht gemaakt. China, dus, onder het
motto: de vijand van mijn vijand is mijn vriend.
Uitbreiding naar Canada en Groenland: serieus of satirisch?
Trumps bespiegelingen over het omvormen van Canada tot Amerikaanse
staten en het kopen van Groenland voegen een extra laag toe aan zijn
expansionistische verhaal. Hoewel deze ideeën absurd lijken, spelen ze
in op historische notities van American Manifest Destiny: het geloof
dat de VS voorbestemd was om zich over het continent uit te breiden.
Canada, een soevereine natie met een sterke nationale identiteit, zou
nooit vrijwillig zijn onafhankelijkheid opgeven. Afgezien van de
logistieke onmogelijkheid van zo'n scenario, zou elke poging om Canada
te absorberen wijdverspreide verontwaardiging opwekken, zowel
nationaal als internationaal. Het zou ook ingaan tegen de moderne
trend van landen die streven naar meer onafhankelijkheid, zoals we
hebben gezien met Brexit of Catalonië's streven naar afscheiding van
Spanje.
Groenland, een semi-autonoom Deens gebied, werd eerder in 2019 door
Trump als potentiële aankoop aangemerkt. Hoewel het idee door Deense
functionarissen als belachelijk werd afgedaan, onderstreepte Trumps
redenering - Groenlands strategische ligging en overvloedige
natuurlijke hulpbronnen - zijn transactionele visie op geopolitiek.
Een dergelijke deal zou echter onoverkomelijke juridische en
diplomatieke obstakels tegenkomen, om nog maar te zwijgen van de
weerstand van de bevolking van Groenland.
Afgelopen zondag plaatste Donald Trump het volgende op Truth Social: "Voor
de nationale veiligheid en vrijheid in de hele wereld zijn de
Verenigde Staten van Amerika van mening dat het bezit en de controle
over Groenland een absolute noodzaak zijn."
We vinden het interessant dat de VS, slechts enkele uren nadat de
verkozen president had voorgesteld dat hij Groenland zou willen kopen,
een autonoom gebied dat al honderden jaren deel uitmaakt van
Denemarken, hun defensie-uitgaven met ten minste $ 1,5 miljard dollar
verhoogden. Eén van de belangen voor de VS is de grote Amerikaanse
militaire basis daar
die de NSA gebruikt om de Europese 'bondgenoten'
te bespioneren.
Wat zit er achter Trumps expansionistische retoriek?
Trumps uitspraken hebben waarschijnlijk meer te maken met politieke
verhoudingen dan met echte beleidsambities. Door deze ideeën te
lanceren, doet Trump een beroep op een basis die waarde hecht aan
kracht, dominantie en een nostalgische kijk op het Amerikaanse
exceptionalisme. Het is een vorm van politiek theater die de
krantenkoppen haalt, afleidt van andere kwesties en Trump neerzet als
een leider die niet bang is om de status quo uit te dagen.
Trumps interesse om Groenland te kopen lijkt de verbeelding van de
vastgoedontwikkelaar te hebben gegrepen, volgens mensen binnen het
Witte Huis. Medewerkers bevestigden dat Trump herhaaldelijk interesse
heeft getoond om het Deense gebied tussen de Noord-Atlantische Oceaan
en de Noordelijke IJszee te kopen, met wisselende ernst. Groenland is
ook het grootste eiland ter wereld na Australië, dat wordt
gedefinieerd als een continent, en gezien Trumps obsessie met "enorme"
dingen, hadden we dit allemaal moeten zien aankomen.
Volgens berichten heeft Trump adviseurs in gesprekken terloops en
tijdens diners gevraagd of de VS Groenland daadwerkelijk kan kopen en
leek hij ongelooflijk geïnteresseerd toen iemand de hulpbronnen, het
geopolitieke belang en de strategische ligging besprak. Trump heeft
zelfs de raadsman van het Witte Huis gevraagd om het idee te
onderzoeken, volgens twee bronnen van de Wall Street Journal.
Het zou trouwens niet de eerste keer zijn dat de VS Groenland probeert
te kopen. President Truman gaf Amerikaanse functionarissen opdracht om
Denemarken 100 miljoen dollar aan goudstaven aan te bieden voor het
grootste eiland ter wereld in 1946. Het plan werd geheim gehouden tot
1991, toen een Deense krant geheime documenten vond die
de details van het aanbod bevestigden.
Jock Hickerson, een ambtenaar van het ministerie van Buitenlandse
Zaken, schreef in 1946 een memo waarin hij de zoektocht naar Groenland
beschreef en verklaarde dat "vrijwel elk lid" van het plannings- en
strategiecomité het erover eens was dat de Verenigde Staten Groenland
moesten proberen te kopen. Hickerson meldde dat de Joint Chiefs of
Staff geloofden dat het gebied "volledig waardeloos was voor
Denemarken" en "onmisbaar voor de veiligheid van de Verenigde Staten."
Maar nadat het idee in december 1946 tijdens een bijeenkomst met de
Deense minister van Buitenlandse Zaken werd geopperd, leek de reactie
er één van schok en belediging te zijn.
Het noordpoolgebied ontpopt zich als gevolg van hogere temperaturen
(en smeltend ijs) nu snel tot een potentiële nieuwe zeeroute voor
handelsschepen en oorlogsschepen. Dit feit is niet onopgemerkt
gebleven bij degenen die geld willen verdienen aan de veranderingen in
het milieu. Neem het volgende citaat van Trumps minister van
Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo in mei: “Gestaag afnemende
hoeveelheden zee-ijs openen nieuwe doorgangen en nieuwe kansen voor
handel. Dit zou de reistijd tussen Azië en het Westen met wel 20 dagen
kunnen verkorten. Arctische zeeroutes zouden het Suezkanaal en
Panamakanaal van de 21e eeuw kunnen worden.”
Groenland is uiteraard niet te koop, maar het blijkt dat de Denen een
uitstekend gevoel voor humor hebben. Zo zei de woordvoerder van de
Deense regering onlangs: "Zoals we hebben aangegeven is Groenland niet
te koop. We hebben echter opgemerkt dat tijdens het Trump-regime
vrijwel alles in de Verenigde Staten, inclusief de regering, absoluut
te koop was. Denemarken zou geïnteresseerd zijn in het kopen van de
Verenigde Staten in zijn geheel, met uitzondering van de regering."
Groenland heeft een goed gevestigd zelfbestuur. Sinds 1979 heeft het
eiland de meeste binnenlandse zaken geregeld, terwijl Denemarken
alleen nog autoriteit heeft over defensie, buitenlands beleid en
monetaire zaken. Deze autonomie positioneert Groenland als een ideale
kandidaat voor een territoriale status binnen de VS, vergelijkbaar met
Puerto Rico - dat is althans Washingtons idee. Groenland's vertrek uit
de Europese Economische Gemeenschap (EEG) in 1985, en bij uitbreiding
de EU, onderstreepte zijn gebrek aan interesse in Europese integratie.
Deze beslissing werd voornamelijk ingegeven door conflicten over het
EU-visserijbeleid, wat de vitale visserijsector van Groenland
bedreigde. Denemarken is echter lid gebleven van de EU, wat
complicaties voor Groenland oplevert op gebieden als handelsbeleid en
afstemming van regelgeving. Ondanks het verlaten van de EEG ondervindt
Groenland nog steeds indirect invloed van de EU via het Deense
lidmaatschap, een situatie die zijn vermogen beperkt om volledig een
onafhankelijke koers uit te zetten - een realiteit waar de Verenigde
Staten hoop uit putten.
Het geostrategische belang van Groenland kan niet genoeg worden
benadrukt. De ligging van het eiland dient als spil voor navigatie in
het Noordpoolgebied, militaire dominantie en energie-exploratie.
Pituffik Space Base (voorheen Thule Air Base), al een belangrijke
Amerikaanse militaire basis, biedt radar voor vroege waarschuwing en
houdt toezicht op potentiële raketbedreigingen. Met ongeveer 600 man
personeel speelt het een cruciale rol in het Amerikaanse
raketverdedigingsnetwerk, dat bedreigingen op het noordelijk halfrond
bestrijkt.
De strategische ligging maakt ongeëvenaarde monitoringsmogelijkheden
mogelijk, wat de Amerikaanse verdedigingshouding in het
Noordpoolgebied versterkt. Uitbreiding van deze aanwezigheid zou de
Amerikaanse strategie in het Noordpoolgebied versterken tegen rivalen
zoals Rusland en China, wat een ongeëvenaarde invloed zou garanderen
in het snel evoluerende Noordpoolgebied. De gedachtenkronkel van Trump
is dus op zich niet zo raar (gezien vanuit het imperialistische
Amerika).
Belangrijker is echter de overvloedige aanwezigheid van zeldzame
aardmetalen van Groenland. Naar schatting bevat het eiland ongeveer
38,5 miljoen ton aan zeldzame aardmetalen, wat het één van de grootste
reserves buiten China maakt. Deze hulpbron is cruciaal voor de
productie van geavanceerde technologieën, waaronder smartphones,
elektrische voertuigen en militaire hardware, wat het potentieel van
Groenland onderstreept om een cruciale rol te spelen bij het
verminderen van de wereldwijde afhankelijkheid van Chinese
toeleveringsketens. Deze elementen zijn van cruciaal belang voor de
productie van elektronica, hernieuwbare energietechnologieën en
militaire uitrusting. Aangezien de VS de afhankelijkheid van China
voor deze essentiële hulpbronnen wil verminderen, is het veiligstellen
van de minerale rijkdom van Groenland een strategische noodzaak. Door
Groenland te integreren als Amerikaans grondgebied, zou Amerika
directe toegang krijgen tot deze reserves, wat zijn technologische en
militaire capaciteiten zou versterken. De Amerikanen zien Groenland
als één van hun talloze eerdere slachtoffers: het land uitbuiten tot
er niets meer te halen valt, om het daarna te dumpen.
De geschiedenis van dit soort landverwervingen is rijk en het is al
eerder gedaan. In 1867 kocht de Amerikaanse president Andrew Johnson
Alaska van Rusland voor $ 7,2 miljoen, wat neerkomt op minder dan twee
cent per acre. De aankoop van Alaska besloeg 586.412 vierkante mijl en
werd gesteund door William Henry Seward, Johnsons expansionistische
minister van Buitenlandse Zaken.
Op een dieper niveau weerspiegelen deze opmerkingen Trumps
transactionele benadering van bestuur. Of hij nu het Panamakanaal als
een bedrijfsmiddel of Groenland als eersteklas onroerend goed ziet,
zijn retoriek reduceert complexe geopolitieke relaties tot zaken van
winst en verlies. Hoewel deze benadering wellicht weerklank vindt bij
zijn aanhangers, negeert hij de nuances van internationale diplomatie
en het belang van het respecteren van de soevereiniteit van andere
landen.
Heeft dit enige zin?
Vanuit een praktisch standpunt zijn Trumps expansionistische ideeën
onzinnig. Het heroveren van het Panamakanaal zou de internationale
handel en de Amerikaans-Latijns-Amerikaanse betrekkingen verstoren.
Canada opslokken of Groenland kopen zou de principes van
zelfbeschikking en het internationale recht schenden. We zijn verbaasd
dat hij niet aandringt op het bouwen van nep-eilanden. Het bouwen van
kunstmatige eilanden, zoals China heeft gedaan in de Zuid-Chinese Zee,
zou echter geopolitieke spanningen veroorzaken en immense middelen
vereisen met twijfelachtige voordelen.
Er zit echter een kern van logica in Trumps zorgen over het
Panamakanaal. Hoge passagetarieven hebben invloed op de verzendkosten
en de VS zouden kunnen aandringen op onderhandelingen om betere
voorwaarden voor Amerikaanse bedrijven te krijgen. Maar de oplossing
ligt in diplomatie, niet in wapengekletter.
Waar zou Trump nog meer kunnen uitbreiden?
Als Trumps expansionistische inslag aanhoudt, kunnen andere gebieden
in zijn vizier komen. Puerto Rico, al een Amerikaans territorium,
heeft lang gedebatteerd over staat versus onafhankelijkheid. De
Amerikaanse Maagdeneilanden, Guam en Amerikaans Samoa zouden ook in
beeld kunnen komen, hoewel geen van beide zou passen bij de
grootschaligheid van zijn eerdere suggesties. Daarnaast zou Trump
fantastische ideeën kunnen koesteren, zoals het verwerven van
dunbevolkte eilanden of het nastreven van invloed in gebieden met veel
hulpbronnen.
Hebben zijn dreigementen enig gewicht?
Hoewel Trumps retoriek vaak overdreven is, zou het onverstandig zijn
om het volledig te negéren. Als president toonde hij al bereidheid om
normen te verstoren en diplomatieke conventies uit te dagen. Maar
expansionisme in de 21e eeuw is veel complexer dan in de 19e eeuw.
Internationaal recht, wereldwijde opinie en de logistieke uitdagingen
van het besturen van nieuwe gebieden maken dergelijke ambities
grotendeels onhaalbaar.
Laatste gedachten: De erfenis van het moderne expansionisme
Trumps expansionistische retoriek is, hoewel aandacht trekkend, meer
symbolisch dan praktisch. Het speelt in op een nostalgisch beeld van
Amerikaanse dominantie, maar houdt geen rekening met de realiteit van
een wereld waarin soevereiniteit en zelfbeschikking voorop staan. In
plaats van het Panamakanaal te heroveren of Groenland te kopen, zou de
VS er beter aan doen zich te richten op het versterken van de
bestaande relaties en het aanpakken van binnenlandse kwesties.
Uiteindelijk dienen Trumps opmerkingen meer als een weerspiegeling van
zijn persoonlijkheid en politieke stijl dan als serieuze
beleidsvoorstellen. Maar ze roepen belangrijke vragen op over de
machtsbalans, respect voor soevereiniteit en de toekomst van de
Amerikaanse invloed in een snel veranderende wereld. Of het nu een
grote bek of strategie is, zijn woorden herinneren ons aan de delicate
grens tussen ambitie en machtswellust.
[Alle links, bronnen, documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]