Ondanks recordhoeveelheid Russisch LNG ziet
toekomst van EU er somber uit
Hoewel het doel scheiding is, heeft de EU volgens gegevens van Rystad
Energy na de sluiting van de Oekraïens-Russische gaspijpleidingen de
Russische LNG-import verhoogd. Europa kocht een recordhoeveelheid
vloeibaar aardgas van Rusland, maar de vooruitzichten voor het Oude
continent zien er niet best uit.
In september vorig jaar schreven we over hoe Kadri Simson,
EU-commissaris voor Energie, meedeelde dat de EU hard werkt aan
volledige onafhankelijkheid van Russisch gas. “We blijven ons volledig
inzetten voor het voltooien van de terugtrekking van Russisch gas, wat
de veiligheid van de Europese energievoorziening niet in gevaar brengt”,
zei Simson tegen verslaggevers in Brussel toen het jaarverslag over de
stand van zaken van de Europese Energie-unie gepresenteerd werd.
Het feit dat Europese landen vorig jaar een recordhoeveelheid
vloeibaar aardgas van Rusland kochten, laat zien hoe onvoorbereid de
Unie hierop is.
Volgens analisten van Rystad Energy meerden er in 2024 schepen aan in
Europese havens met 17,8 miljoen ton ultrakoud Russisch gas. Dat is
ruim 2 miljoen ton meer dan het jaar ervoor. Jan-Eric Fähnrich,
gasanalist bij Rystad Energy, zei dat de LNG-stromen niet alleen
toenamen, maar “recordniveau's” hadden bereikt.
Hoewel Europa sinds het begin van de oorlog tegen Oekraïne de import
van Russisch aardgas per pijpleiding aanzienlijk heeft verminderd,
koopt het land in toenemende mate LNG van een aantal landen, waaronder
Rusland. Vorig jaar haalde Rusland Qatar in en werd Europa's tweede
grootste LNG-leverancier, na de Verenigde Staten. Zoals we eerder
melden profiteren juist de Amerikanen van de vraag naar LNG vanuit de
EU - een vraag die aangewakkerd werd nadat de VS de Nord Stream
pijpleidingen hadden opgeblazen.
“Wat we dit jaar hebben gezien is verrassend,” zei Ana Maria
Jaller-Makarewicz, analist bij het Institute for Energy Economics. Na
de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland in 2022 stelde de
EU zich ten doel om vanaf 2027 geen fossiele brandstoffen meer uit
Rusland te importeren. De levering van het supergekoelde gas in
Europese havens blijft echter toenemen - maar wel voor een prijs!
Het zinkende Schip dat Europese Unie heet
Diep in de schulden, met geldgebrek en overcapaciteit hebben Europese
bedrijven geen andere keus dan hun personeel te ontslaan. Duitse
bedrijven in de Fortune 500 Europa hebben vorig jaar alleen al meer
dan 60.000 ontslagen aangekondigd. De auto-industrie wordt bijzonder
hard getroffen: aangezien de discretionaire bestedingen op het hele
continent dalen en Chinese concurrenten hun marktaandeel wereldwijd
vergroten, is de vraag naar in Europa gemaakte auto's de afgelopen
jaren enorm gedaald. Dit is echter niet het einde van het verhaal. Een
recente golf van energie-inflatie (met name in de groothandelsprijzen
voor elektriciteit) geeft aan dat de crisis nog lang niet voorbij is.
Wat begon als een "falen" om te voldoen aan de energiebehoeften van
een post-COVID-herstel, is nu uitgegroeid tot een volwaardige
energiecrisis die niet wil verdwijnen. Toen de lockdowns werden
versoepeld en de economische activiteit in 2021 terugkeerde, is de
vraag naar aardgas wereldwijd aanzienlijk toegenomen. Veel olie- en
gasbronnen — die in 2020 waren gesloten — konden daarentegen niet meer
volledig produceren en als gevolg daarvan begon een rally in de
aardgasprijs; een half jaar eerder escaleerden de gevechten in
Oekraïne tot een totale proxy-oorlog. Zie bijgaande grafek van de
aardgasprijzen in Europa (in eur/MWh).
De proxy-oorlog in Oekraïne alleen had echter weinig effect op de
prijs van aardgas in Europa. Verschillende sancties, rechtszaken,
inbeslagnames van activa, abrupte intrekking van vergunningen, "mysterieuze"
pijpleidingexplosies en weigering van betalingen van Europese zijde
speelden daarentegen een belangrijke rol in de rally die op de
bovenstaande grafiek is afgebeeld.
Even voor de context: vóór de oorlog in Oekraïne importeerde Duitsland
50% van zijn steenkool, 55% van zijn aardgas en 31% van zijn ruwe olie
uit Rusland, wat 33% van het totale energieverbruik van Duitsland
vertegenwoordigde - wat allemaal onder één of andere vorm van sancties
valt. Nu, met de uitsluiting van Gazprombank - de bank die de meeste
internationale transacties voor Gazprom (het grootste gasproducerende
bedrijf in Rusland) afhandelt - van het SWIFT interbancaire
berichtensysteem, en Oekraïne niet bereid is om doorvoervergunningen
door zijn grondgebied te verlengen, zal de goedkoopste vorm van
aardgasleveringen aan Europa waarschijnlijk slinken tot een druppeltje.
Door de besluiten uit Brussel zal het Europa achterlaten met duur LNG
uit Qatar en de VS, en ook via Turkije (wat overigens alleen Russisch
gas is via een omweg, via een derde partij, wat het voor ons extra
duur maakt. Zoals altijd: hogere complexiteit heeft een hogere
prijs — een direct gevolg van de economische oorlog van de EU tegen
haar grootste energieleverancier.
Zal dit dan leiden tot een herhaling van de prijsstijging van 2022?
Dat hangt er van af. Europa snel aan het de-industrialiseren.
De helft van de staal-, glas- en aluminiumcapaciteit van het
continent, samen met kunstmest- en chemische fabrieken, is al
vertrokken in de eerste golf ( eind 2022 en begin 2023). Nu is het
tijd voor de automobiel- en machinebouwsector om te vertrekken, samen
met de "hernieuwbare" en batterijbedrijven.
Naarmate de industriële vraag afneemt, neemt de consumentenvraag
echter ook af. Met massaontslagen en als reactie op een enorme daling
van de koopkracht van hun geld, begonnen mensen steeds minder
producten te kopen die met dure energie zijn gemaakt en zetten ze de
verwarming in hun huizen nog lager.
We zullen tegen het einde van de winter waarschijnlijk niet zonder gas
komen te zitten. Het zal echter geen soepele rit worden. Als er geen "hernieuwbare"
energie was, zouden we "slechts" een langzame dood zien van het
aardgasintensieve deel van de economie — wat op zichzelf al een groot
probleem is. Met de voorspelbare onvoorspelbaarheid van wind- en
zonne-energie, en met een enorme afhankelijkheid van aardgasgestookte
elektriciteitscentrales om de vraag naar elektriciteit in evenwicht te
brengen, heeft Europa zojuist de snelste daling in aardgasopslag in
jaren gezien. Ja, het weer was de afgelopen weken koud, maar het was
lang niet zo koud als het midden in de winter zou kunnen worden. De
wind hield daarentegen op met waaien, wat niet alleen resulteerde in
een lagere elektriciteitsopwekking door windturbines, maar ook in
dikkere wolken en meer aanhoudende mist. Wat leidde tot een veel
verminderde opwekking van zonne-energie.
Wie had gedacht dat "hernieuwbare energiebronnen" veel minder
elektriciteit zouden produceren in de winter...? Of dat het dwingen
van steeds meer huishoudens en bedrijven om elektriciteit te gebruiken
voor verwarming (via warmtepompen) in zo'n situatie averechts zou
kunnen werken?
Groothandelsprijzen voor elektriciteit in EUR/MWh. Gegevensbron: Ember.
Het gebrek aan goedkoop pijpleidinggas in combinatie met een steeds
groter aandeel van "hernieuwbare energiebronnen" heeft geleid tot een
scherpe stijging van de elektriciteitsprijzen in heel Europa. Hoe dit
het geëlektrificeerde deel van de economie zal beïnvloeden, is op dit
moment nog steeds een raadsel, maar de fundamenten zien er helemaal
niet goed uit. Europa heeft geen adequate binnenlandse aanvoer van
koolwaterstoffen, terwijl de economie nog steeds sterk afhankelijk is
van aardgas en dieselolie. Een derde van de energie van de EU komt nog
steeds uit het buitenland, waardoor het de meest energie-afhankelijke
regio ter wereld is — ongeacht de bronnen. Nu een langdurige droogte
heeft geleid tot een verminderde opwekking van waterkracht in het
Middellandse Zeegebied en Scandinavië, lijkt de terugkeer van lage
elektriciteitsprijzen zeer onwaarschijnlijk.
Vreemd genoeg zal de situatie niet snel verbeteren, zelfs niet als de
wind weer zou gaan waaien. Hoewel Europa nog steeds een schromelijk
ontoereikende "hernieuwbare" energiecapaciteit heeft om kolen en gas
te vervangen (vooral tijdens donkere winterdagen), heeft het meer dan
genoeg om wijdverspreide verstoringen van het net te veroorzaken zodra
de zon begint te schijnen of wanneer de windsnelheid weer toeneemt.
Wanneer een groot zonnepark weer gaat produceren, stuurt het een
schokgolf door het net, waardoor gevoelige apparatuur in de buurt
beschadigd raakt. Op dezelfde manier kan er een micro-blackout
optreden (die een paar milliseconden duurt) wanneer een wolk
plotseling de zon blokkeert, totdat de back-upcapaciteit weer
beschikbaar is. Deze schommelingen in de levering van elektriciteit
hebben veel bedrijven met gevoelige productieapparatuur gedwongen om
overspanningsbeveiligingen en onderbrekingsvrije
stroomvoorzieningseenheden te installeren die tienduizenden of
honderdduizenden euro's kosten (afhankelijk van de grootte) of om
regelrecht een op aardgas werkende opwekkingseenheid te kopen om hun
eigen stabiele elektriciteitsvoorziening te produceren. Het spreekt
voor zich dat deze acties hen minder kostenconcurrerend maakten dan
andere fabrikanten die van een stabiel net genieten, en hen dwongen om
hun hogere kosten door te berekenen aan hun klanten.
Er zijn echter meer verborgen kosten als het om wind- en zonne-energie
gaat. Omdat deze bronnen niet produceren wanneer er stroom nodig is,
dwingt overproductie de netbeheerders om deze elektriciteitscentrales
te beperken. Vanwege de hoge initiële investering die nodig is om "hernieuwbare
energie" te bouwen, werd er echter een compensatieregeling bedacht die
Britse consumenten alleen al dit jaar £ 1,3 miljard kostte. Om het
beperkingsprobleem aan te pakken, zou daarentegen een kostbare
uitbreiding van het net nodig zijn, geschat op £ 40 miljard -
jaarlijks . "Hernieuwbare energie" kost dus niet alleen een hoop geld
(en energie en hulpbronnen) om te bouwen en bezorgt eigenaren van
gevoelige elektrische apparatuur hoofdpijn, maar vereist ook actieve
compensatie als de zon te veel schijnt of de wind te lang waait.
Ondertussen moet er, als het buiten donker en windstil is, kostbaar
LNG worden verbrand om het verlies aan stroom te compenseren, wat een
piek in de elektriciteitsprijzen veroorzaakt. Ook dit is niets nieuws:
de fysieke kenmerken van deze apparaten waren al meer dan een eeuw
bekend en de economische gevolgen (hierboven uiteengezet) werden ook
al ruim tien jaar geleden duidelijk aangetoond.
Ondanks al deze feiten werd het beleid om Europa af te kicken van (Russische)
fossiele brandstoffen met religieuze ijver voortgezet. Om bedrijven
enigszins te compenseren voor de voorspelde stijging van de
energiekosten, en in de hoop dat deze "problemen" niet zouden
aanhouden, werd een systeem van subsidies geïmplementeerd. Bijdragen
aan de torenhoge energierekeningen van bedrijven en huishoudens
gedurende zo'n lange tijd, kon echter niet worden volgehouden zonder
schulden te maken.
Nu volgen de konsekwenties van eerdere maatregelen. Eerst de Duitse,
daarna de Franse regering (twee van de grootste economieën in de EU)
stortten in door debatten over torenhoge schuldenniveaus en
tekortuitgaven. Opnieuw, geen (goedkope) energie, geen economie. Geen
economie, geen consumptie, geen belastinginkomsten. Ongeacht wie de
volgende bondskanselier of premier wordt, hij of zij zal te maken
krijgen met een enorme schuldencrisis, en in het geval van Frankrijk,
een nog grotere dan die van Griekenland in 2009. Ondertussen, en voor
de volledigheid, heeft het IMF Rusland onlangs uitgeroepen tot de 4e
grootste economie ter wereld, voorbij Japan en Duitsland - nadat de
Wereldbank het had geclassificeerd als een land met een hoog inkomen.
Ondanks alle protesten hielpen sancties Rusland om zijn ergste
oligarchen in toom te houden en moedigden ze investeringen aan om
verloren importen te vervangen. In tegenstelling tot wat de heersende
elite van Europa in gedachten had, heeft hun beleid geleid tot een
enorme economische bloei in Rusland, gedreven door interne consumptie
en gevoed door een overvloedige voorraad fossiele brandstoffen. (Dit
wil niet zeggen dat de hulpbronnen van Rusland voor altijd zullen
meegaan, maar zeker veel langer dan die van het Westen.)
De vraag — die niemand durft te stellen — is: hoe moet Europa in
hemelsnaam zijn schulden terugbetalen en terugkeren naar welvaart met
een economie die snel de-industrialiseert, gecombineerd met een even
steile daling van de consumentenbestedingen en structureel hoge
energieprijzen…? De vraag is natuurlijk slechts retorisch. Europa is
in een doodsspiraal terechtgekomen en het is heel moeilijk te zien hoe
(of beter gezegd of) het aan zijn lot kan ontsnappen. De benarde
situatie van het continent strekt zich echter veel verder uit dan zijn
kustlijnen. Omdat de energiekosten van energie wereldwijd blijven
stijgen (niet alleen in Europa), zullen zelfs momenteel welvarende
regio's stoppen met groeien en te maken krijgen met een langdurige
daling van de levensstandaard. De moderniteit was gebaseerd op een
eindige hoeveelheid gemakkelijk toegankelijke fossiele brandstoffen en
minerale rijkdommen, iets dat niet alleen klimaatverandering
veroorzaakt, maar op dit moment ook snel opraakt. Is het een wonder
dat we een gekke strijd zien om de resterende hulpbronnen?
In het licht van het bovenstaande is het nog moeilijker te begrijpen
hoe Europese elites en politici zo onverantwoordelijk konden (en
kunnen) zijn. In plaats van hun energie-/buitenlands beleid te
herzien, hebben ze de nadruk gelegd op "hernieuwbare energiebronnen",
terwijl ze alle vitale verbindingen met hun primaire bron van goedkope
fossiele brandstoffen hebben verbroken. In tegenstelling tot haar
vitale economische belangen, heeft Europa haar importafhankelijke
economie gekoppeld aan een snel zinkende "op regels gebaseerde
wereldorde", samen met LNG-leveringen uit de VS met afnemende reserves
en een binnenkort piekende productie.
In plaats van alles te doen om een oorlog met hun grootste buur te
voorkómen en een coöperatief copingmechanisme te vinden om de komende
lange daling van de wereldwijde energieproductie aan te pakken, bleven
de EU en de NAVO vastbesloten om uit te breiden en saboteerden ze elke
deal onderweg - samen met de vele kansen voor vrede. Zelfs terwijl de
oorlog op dit moment voor Oekraïne (en het Westen) verloren gaat en
politici een flink gezichtverlies tegemoet kunnen zien, zijn er nog
steeds geen gesprekken over het bouwen van een duurzame vrede,
rekening houdend met de veiligheidsoverwegingen van beide partijen. In
plaats daarvan horen we meer 'vrede door kracht', 'afschrikking' en
het sturen van Europese troepen naar Oekraïne om het conflict te
bevriezen... Alleen om het land voor te bereiden op een hernieuwd
offensief, over een paar jaar. Net als vele malen eerder in de
gehavende geschiedenis van het oude continent werd confrontatie
verkozen boven samenwerking, wat uiteindelijk Europa in puin en in een
diepe economische beroering achterliet. Alleen zou deze keer, bij
gebrek aan een goedkope en overvloedige nieuwe energiebron, de
neergang al te gemakkelijk permanent kunnen worden.
Toenemende import en politieke tegenstellingen
In 2024 importeerde Europa 49,5 miljard kubieke meter Russisch gas via
pijpleidingen, en nog eens 24,2 kubieke meter in vloeibare vorm via
schepen, aldus Fähnrich. Hij voegde eraan toe dat een deel van het LNG
werd doorverkocht aan andere landen.
Analisten hebben gewezen op een toegenomen aankoop van Russisch
vloeibaar aardgas op de spotmarkt dit jaar: 33% van de EU-import van
vloeibaar aardgas van Russische oorsprong is dit jaar gedaan onder
spotcontracten, vergeleken met 23% vorig jaar, aldus eerder genoemd
adviesbureau voor energie Rystad Energy.
"Bedrijven zoals Shell en Equinor hebben aangekondigd dat ze geen
Russisch LNG op de spotmarkt kopen. Andere handelaren hebben gezegd
dat er sinds de invasie vaak clausules in contracten voor spotladingen
staan die ervoor zorgen dat het LNG “niet van Russische oorsprong
is”.
De spothandel is dit jaar echter toegenomen, omdat handelaren
“ladingen goedkoper [uit Rusland] geleverd kunnen krijgen”, aldus
Christoph Halser, gasanalist bij Rystad. Hij voegde eraan toe dat LNG
dat vanuit de Russische Yamal-terminal naar Europa wordt verscheept
een “aanzienlijk lagere” prijs heeft dan het gas dat vanuit de VS
wordt verscheept.
Met betrekking tot die Russische terminal treedt de eerste bindende
maatregel in de hele EU naar verwachting eind maart in werking
en verbiedt die de overslag van Russisch LNG via EU-havens. Momenteel
wordt ongeveer 20% van het Russische LNG dat de EU bereikt, via de
havens van het continent opnieuw geëxporteerd naar derde landen. Het
verbod op overslag is bedoeld om de stroom van supergekoeld Russisch
gas via Europa te blokkeren. Hoewel de maatregelen het voor Rusland
moeilijker maken om zijn producten te exporteren naar verre markten
zoals China en India, bestaat het risico dat de volumes die eerder
werden heruitgevoerd, gewoon in de EU blijven.
Recente cijfers geven de eerste indicatie dat dit inderdaad het geval
kan worden. Het grootste deel van de productie van Yamal LNG wordt
verkocht aan EU-kopers onder langetermijncontracten, maar een deel
wordt verkocht op de spotmarkt. Het percentage spotmarktverkopen is
gestegen van 23 procent in 2023 tot 33 procent in 2024, zo meldde de
Financial Times onlangs. Analisten maken zich zorgen dat er, zodra het
verbod op overslag van kracht wordt, nog meer Russisch vloeibaar
aardgas op de spotmarkt verkocht kan worden, waardoor de import vanuit
de EU nog verder zal toenemen.
De EU zou Russisch vloeibaar aardgas gedeeltelijk sanctioneren
De gegevens kwamen beschikbaar dagen nadat Oekraïne de stroom Russisch
aardgas via pijpleidingen door zijn grondgebied had stopgezet, waarmee
een einde kwam aan een energieroute uit het Sovjettijdperk die drie
jaar oorlog tussen de buurlanden had overleefd. Activisten zeggen dat
de EU de steun voor Oekraïne en zijn eigen klimaatdoelstellingen
ondermijnt door Rusland te blijven betalen voor fossiele brandstoffen,
waarvan de verbranding de uitstoot van opwarmende deeltjes doet
toenemen. Dat laatste gebeurt trouwens niet alleen bij dat van
Russische afkomst, maar dit terzijde.
Volgens persbureau Bloomberg heeft Rusland, hoewel de sancties tegen
haar regelmatig worden aangescherpt, blijkbaar de status van één van
de belangrijkste leveranciers van grondstoffen aan Europa
veiliggesteld. Bovendien is Moskou van plan om de export van vloeibaar
aardgas uit te breiden, terwijl het tegelijkertijd pijpleidinggas naar
andere kopers, zoals China, stuurt. Doorvoer via Oekraïne bleef lange
tijd de enige route voor de levering van Russisch pijpleidinggas aan
West- en Centraal-Europese landen (het contract liep eind december af,
Oekraïne weigerde het te verlengen). Gazprom levert ook gas via de
Turkish Stream aan de landen in Zuid- en Zuidoost-Europa.
Kritiek en sancties in de wet
Volgens gegevens van het Centrum voor Onderzoek naar Energie en Schone
Lucht (Crea) bedroeg de Russische LNG-import in de EU in 2024 7,32
miljard euro, een stijging van 14% op jaarbasis, en steeg het tot 17,5
miljoen ton.
Oostenrijk was een tevredenafnemer met het ontvangen van 98% van zijn
aardgas van de Russen. "De reden voor de stijging is vrij simpel”,
zegt Vaibhav Raghunandan, Rusland-expert bij Crea. “Russisch LNG wordt
met korting aangeboden in vergelijking met alternatieve leveranciers.
Omdat er geen sancties zijn op grondstoffen, handelen bedrijven uit
eigenbelang en kopen ze steeds grotere hoeveelheden bij de goedkoopste
leverancier.”
De volumes naar Frankrijk zijn dit jaar enorm toegenomen en zijn bijna
verdubbeld ten opzichte van 2023. Volgens gegevens van Kpler is meer
dan de helft van de zendingen naar de importterminal in Duinkerken
gegaan. De Franse energiebedrijven EDF en TotalEnergies, maar ook het
Duitse staatsenergiebedrijf Sefe, hebben daar overeenkomsten voor
terminalgebruik.
België was de op één na grootste importeur van Russisch LNG omdat de
haven van Zeebrugge een van de weinige Europese overslagpunten is voor
LNG van ijsbrekertankers die in het hoge noorden worden gebruikt naar
gewone vrachtschepen. EU-regeringen zijn overeengekomen om deze
overslag van Russisch LNG van Yamal naar niet-EU-landen te verbieden,
een maatregel die in maart 2025 van kracht wordt.
De EU streeft ernaar om tegen 2027 een einde te maken aan de import
van Russische fossiele brandstoffen, maar is tot nu toe terughoudend
geweest in het verbieden van gas, zoals zij heeft gedaan met steenkool
en olie. De EU-führerin en tevens voorzitter van de Europese Commissie,
Ursula von der Leyen, gaf in oktober aan dat de EU de import uit de VS
zou kunnen verhogen om zo de Amerikaanse president-elect Donald Trump
"tevreden te stellen", die met brede handelstarieven heeft gedreigd.
Trump heeft gewaarschuwd dat de EU zich moet committeren aan de
aankoop van “grote hoeveelheden” Amerikaanse olie en gas, anders
riskeert ze dat er invoerrechten worden geheven. Dat de EU zou kunnen
reageren door in dat geval sancties op te leggen aan het land van die
schreeuwlelijk aan de andere kant van de oceaan is nog niet tot
Brussel doorgedrongen.
Oekraïense activisten en argumenten voor klimaatbescherming
Oekraïense activisten zeggen dat het sanctieregime Rusland blijft
toestaan zijn oorlogsmachine te financieren met inkomsten uit
fossiele brandstoffen via “flankerende mazen in de wet”. “Het
recordvolume van de Russische LNG-import in 2024 is een duidelijke
herinnering dat de EU resoluut moet optreden om de resterende mazen in
het sanctieregime te dichten”, zegt Svitlana Romanko, oprichter van
een Oekraïense klimaatbeschermingsgroep.
Verder heeft de EU bekendgemaakt dat het sancties voorbereidt tegen
Rusland vanwege kabelschade in de Oostzee - waarvan overigens geen
bewijs is geleverd dat de Russen die veroorzaakt hebben. De Oekraïner
riep de EU op om hard op te treden tegen de Russische ‘schaduwvloot’ –
bestaande uit oude en onderverzekerde tankers – en om de mazen in de
wet te dichten die Rusland in staat stelt ruwe producten te exporteren
via landen als Turkije en India. Volgens Romanko staat de EU op een
kruispunt: “Ga door met het financieren van oorlog en vervuiling, of
zet je in voor een toekomst gebaseerd op schone, veilige en vreedzame
energie.”
Nu, meldt Bloomberg, verbruikt Europa tegen de achtergrond van het
koude weer sneller gasreserves dan in de voorgaande zeven jaar. Het
risico op een kortetermijnprijsstijging neemt toe, geloven analisten
die door het bureau zijn ondervraagd. Tegen deze achtergrond is Europa
actief Russisch LNG gaan importeren, dat nog niet onder sancties valt.
[Alle links, bronnen, documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]
[9 januari 2025]
Afdrukken
Doorsturen
