Het lekken van informatie uit het MH-17 proces, en een onderzoeksrechter die zich verborgen houdt voor de buitenwereld, kunnen ertoe leiden dat het proces ernstige vertraging oplevert.
Het proces van de Nederlandse regering tegen de Russische regering
voor het neerschieten van vlucht MH17 van Malaysia Airlines bereikte
donderdag nieuwe dieptepunten qua rechtsgang toen voor de rechtbank
werd onthuld dat
a) de Amerikaanse regering het satelliet"bewijs" blijft achterhouden
dat zou aantonen dat een BUK-raket op het vliegtuig schiet;
b) dat het vrijgeven op de Nederlandse televisie van duizenden
telefoontaps van één van de Russische soldaten die beschuldigd werd
van de schietpartij, het werk was van de Oekraïense Veiligheidsdienst
(SBU) en een bron onder de Nederlandse politie en aanklagers;
c) en tenslotte dat een onderzoeksrechter in het geheim heeft besloten
om elk kruisverhoor van de Nederlandse regeringsdeskundigen die
verantwoordelijk zijn voor rapporten die de zaak van de aanklager
zouden bewijzen, te voorkómen.
Die onderzoeksrechter werd gisteren in de rechtbank toegestaan een
meer doorslaggevende rol te spelen dan de president van het proces,
rechter Henrik Steenhuis. Haar naam wordt staatsgeheim gehouden.
De hoorzittingen in het proces werden hervat op 15 april nadat
Steenhuis op 8 februari de zitting had verdaagd. Hij zal nog een
sessie houden op 16 april en vervolgens weer verdagen tot 20 mei.
Volgens Steenhuis zal er "wat onderzoek plaatsvinden na de [proef]hoorzittingen."
Het Russische staatstelevisiebedrijf Ruptly, dat een archiefkopie van
de hoorzittingen heeft verstrekt sinds het proces op 9 maart 2020 is
geopend, eist nu betaling voor toegang tot hun opname. Andere
Russische staatsmedia Sputnik, Tass en RIA-Novosti hebben ook hun
berichtgeving over het proces verminderd en de publicatie als een vrij
toegankelijke videofilm stopgezet.
De Nederlandse regering biedt archiefopnames van de zittingen op de
website van de rechtbank. Ambtenaren stellen het
plaatsen van het archiefstuk echter uit (zie printscreen hieronder).
Ook is de herhaling technisch fragmentarisch en was deze niet op tijd
beschikbaar voor dit artikel. Nederlandse ambtenaren blijken ook
onafhankelijke journalisten en pers geen toegang te geven tot de
kopieën van de voorbereide, schriftelijke presentaties die in de
rechtszaal zelf worden verspreid; rechter, aanklagers en
verdedigingsadvocaten maken weinig spontane opmerkingen, wat de
standaardpraktijk is in Amerikaanse, Britse en Canadese rechtszalen;
in plaats daarvan lezen ze op uit getypte scripts.
Rechter Steenhuis (rechts) en zijn twee plaatsvervangers dragen hun
scripts mee naar de sessie van 1 februari 2021. Rechts leest Steenhuis
voor uit zijn script in de herhaling van de hoorzitting van 8 februari
2021.
De advocaten van de verdediging, Sabine ten Doesschate en Boudewijn
van Eijck, die door Moskou worden betaald om de gepensioneerde
Russische luitenant-kolonel Oleg Pulatov, één van de vier verdachten,
te vertegenwoordigen, houden deze scripts geheim; Nederlandse
advocaten zeggen dat niets in de Nederlandse gerechtelijke procedure
hen daartoe dwingt.
Er is ons veel aan gelegen deze rechtszaak te volgen. De bedoeling was
om naar de livestream-uitzending op de website van de rechtbank te
luisteren en lopende de uitzending aantekeningen te maken. De
tijdlogboekreferenties voor de genoteerde uitspraken zijn daarom bij
benadering, niet exact. Mark Metcalfe van
Human Rights Investigations
heeft ook via zijn Twitter-account een lopende precisering gegeven.
Dit is de
HRI-compilatie (in PDF)
van de hoorzitting van 15 april. Een machinevertaalde
Nederlandse versie hier
(in PDF)
In zijn openingstoespraak onthulde Steenhuis dat alle pogingen die
naar verluidt door de rechtbank, de aanklagers, de Nederlandse politie
en de Nederlandse militaire inlichtingendienst zijn gedaan om de
Amerikaanse satellietbeelden van het vermeende BUK-raketvuur op MH17
op 14 juli 2014 te verkrijgen, op een mislukking zijn uitgelopen. Dit
proces duurt inmiddels al zes jaar. Steenhuis zei gisteren dat het
proces “nog gaande is” (min 15).
Zonder deze directe satellietbeelden of radarrecords is het
belangrijkste bewijs waarop de aanklager en de rechter zeggen te
vertrouwen, telefoontaprecords die zijn verkregen door de Oekraïense
inlichtingendienst SBU. Deze bevatten volgens de aanklager de
bekentenissen van de Russische soldaten die beschuldigd werden van het
aanvallen van MH17, dat ze de verplaatsing van een BUK-raket van over
de grens naar de schietpositie hebben geregeld. De tapes die eerder in
het openbaar zijn vrijgegeven door Nederlandse aanklagers zijn
ontmaskerd als Oekraïens knutselwerk.
In de presentatie van gisteren door Manon Ridderbeks beweert de
aanklager SBU-beeldopnames te hebben geverifieerd en is er bewezen dat
er niet is geknoeid. Volgens Ridderbeks bewijst een onderzoek van de
Zweedse regering naar de authenticiteit van SBU-videobanden, die naar
verluidt de beweging van de BUK-raket van de grens naar de
schietpositie en vervolgens de raket-contrail na het afvuren, de
authenticiteit van de records. Het Zweedse overheidsonderzoek lijkt
zich niet uit te strekken tot SBU-geluidsbanden.
Het Zweedse rapport is niet aan de verdediging verstrekt.
Steenhuis en Ridderbeks (foto) hebben aangekondigd dat de
authenticatie van het SBU-bewijs, zowel audio als video, de
verantwoordelijkheid is van de Nederlandse onderzoeksrechter.
Steenhuis noemde de
onderzoeksrechter-waarvan-niemand-de-naam-mag-weten op minuut 10:22
bij het mannelijk voornaamwoord. Hij verwees ook naar het meervoud, "onderzoeksrechters",
en ook naar het enkelvoud. Ter zitting van 8 februari had
Steenhuis het over de onderzoeksrechter ook als zijnde een vrouw.
Ridderbeks bedankte gisteren in haar gescripte toespraak de
onderzoeksrechter voor haar werk. Ridderbeks noemde de rechter ook een
vrouw (min 11:27, 11:43).
Nederlandse advocaten zeggen dat er geen juridische reden is om de
naam van deze vrouw geheim te houden of door Steenhuis en de aanklager
te laten camoufleren. Ze zeggen ook dat de advocaten van de
verdediging het recht hebben om haar naam bekend te maken, vooral
omdat een onderzoek naar de achtergrond van de rechter
belangenconflicten en banden met de politie of de Nederlandse staat
aan het licht kan brengen - die haar uitspraken in de zaak mogelijk in
gevaar brengen. Een Nederlandse rechtbankbron die de identiteit van de
onderzoeksrechter kent, stemde ermee in om het vrij te geven maar
stopte daar toen mee. Deze bron is bang.
Ambtenaren van politie en justitie waren echter niet bang om
geluidsbanden, plus forensische, interpretatieve en analytische
documenten die aan een groot aantal telefoontaps zijn gekoppeld, vrij
te geven aan de Nederlandse Omroep Stichting (NOS). In het programma "Nieuwsuur"
presenteerde men wat ze een "reconstructie" noemden van banden van de
gepensioneerde Russische kolonel Sergei Dubinski, één van de vier
verdachten, wiens "telefoon werd afgeluisterd door de Oekraïense
autoriteiten. De taps zijn een belangrijke basis voor het bewijs tegen
de daders. Nieuwsuur heeft de geluidsbanden van de telefoontjes van
Dubinski in de maanden juli en augustus [2014]."
"Op basis van die gesprekken, posts op social media en interviews met
experts en betrokkenen heeft Nieuwsuur deze reconstructie gemaakt. De
separatisten wisten dat hun telefoons konden worden afgeluisterd en
dat ze elkaar vaak persoonlijk konden ontmoeten, maar als dat niet
mogelijk was, praatten ze aan de telefoon."
In een bijzin bij deze tekst beweert Gert-Jan Dennekamp (NOS) in het
bezit te zijn van “honderden onderschepte gesprekken die een
gedetailleerd beeld schetsen van de situatie op dat moment, het
ruziemaken, het oorlogstheater van het moment, de rauwe realiteit van
een oorlog en van de ambitie om de Oekraïense luchtmacht te raken."
Ridderbeks had het gisteren in de rechtbank over "duizenden" banden.
De kop in de tekstversie van de publicatie van Dennekamp verwijst naar
"geluidsbanden van duizenden afgeluisterde gesprekken".
Dennekamp heeft naar ons weten nog niet eerder gerapporteerd over de
zaak MH17 in het beschikbare archief van zijn journalistiek. Hij staat
niet vermeld als vast lid van de NOS-staf. Hij identificeert geen van
de "betrokken deskundigen en personen" die hij beweert te hebben
geïnterviewd; hij meldt geen enkele bron van verificatie van de
echtheid van de banden, noch heeft hij of de NOS contact opgenomen met
de advocaten van de verdediging, of Pulatov of Dubinski. Dennekamp was
opgedragen wat hij moest uitzenden en publiceren.
De fragmenten van Dubinski's stem op tape zijn erg kort, en het
voice-over materiaal, inclusief het commentaar van Dennekamp,
bemoeilijkt de standaard forensische methoden voor het controleren van
geknoei met tape, invoegingen, insnijdingen en andere vormen van
technische vervalsing. Een interpretatie van het uitgezonden materiaal
door een technisch expert, aangehaald door een dagblad in Moskou,
suggereert dat stemmatching mogelijk is en dat het doel van het lek
was om scepsis onder sommige Nederlandse functionarissen jegens de SBU
aan de kaak te stellen. Hij voorspelde dat “nu de rechtbank, en niet
de aanklagers, zal worden gedwongen om een afzonderlijk groot
onderzoek van de nieuwe dossiers te starten. Het proces zal drastisch
worden vertraagd."
In de rechtszaal verwees rechter Steenhuis naar het NOS-materiaal en
bevestigde hij dat hij denkt dat het authentiek bewijs is. Hij voegde
eraan toe dat het lek niet afkomstig was van de rechtbank of de
aanklager. "De nieuwe informatie [sic] is niet uit het dossier gehaald"
(min 23), zei Steenhuis. Hij werd tegengesproken door officier van
justitie Ridderbeks. Ze zei tegen de rechtbank dat "sommige [van de
banden] ich in ons dossier bevinden". Ze maakte niet bekend of
officieren van justitie het NOS-materiaal hadden gekregen van
Dennekamp en zijn managers. Volgens Ridderbeks waren zij en haar
collega's niet verantwoordelijk voor het lek. De banden en documenten
werden "niet ter beschikking gesteld aan een derde partij" (min 100).
Ridderbeks gaf toe dat ze in de vier dagen sinds de NOS-uitzending
contact had gehad met de Oekraïense autoriteiten. "Ze meldden ons dat...
een groot aantal van de gesprekken in vervolgingsdossiers in Oekraïne
zaten”. Nadat zij de Oekraïense bron voor de banden had erkend, zei
Ridderbeks niet hoe ze "in handen waren gevallen" van de NOS. Noch de
rechter, noch de aanklager zeiden dat ze de bron van het lek aan het
onderzoeken waren, of dat ze het tijdpad van het proces daardoor
zouden vertragen.
In plaats daarvan hebben de advocaten van de verdediging aangekondigd
dat ze geen telefoontap of opgenomen telefoongesprekken zullen
accepteren en verifiëren die door officieren van justitie worden
toegeschreven aan Pulatov, Dubinsky of de anderen die in de
Nederlandse aanklacht worden beschuldigd. Ridderbeks zei dat Pulatov
en de advocaten van de verdediging Pulatovs stem al hadden toegegeven
in sommige van de telefoontjes, maar toen "hun toon veranderden" (min.
155). Ze voegde eraan toe dat de banden in het dossier het bewijs
waren dat "de verdachten gezamenlijk handelden", zoals beschuldigd. "Er
is geen redelijke twijfel over dat een BUK de oorzaak was van het
neerhalen van MH17... De telefoon onderschept [bewijst] dat de
beklaagden over de BUK spraken."
Ten Doesschate (namens Pulatov) vertelde de rechtbank dat het de
onderzoeksrechter was geweest die herhaaldelijk had beslist om
ondervraging en kruisverhoor van deskundigen te voorkóomen voor de "taalkundige
onderzoeken" die nodig zijn om de SBU-banden te authenticeren; ze had
de controle van de telefoongegevens expliciet afgewezen als "buiten de
reikwijdte" (min 152) van de zaak. Ten Doesschate viel de
onderzoeksrechter ook aan omdat die oordeelde dat kruisverhoor van
andere Nederlandse experts over de naar verluidt afgevuurde BUK-raket,
de lanceerbron en vliegroute en de ontsteking van de kernkop "buiten
het bereik" lagen.
Sabine Ten Doesschate (links) met Oleg Pulatov in een op video
opgenomen interview van de verdediging die afgelopen november in de
rechtbank werd gepresenteerd.
De advocaat van de verdediging concludeerde dat het "daarom onmogelijk
is om een behoorlijke forensische analyse te maken [van het bewijs van
de aanklager] - onmogelijk om een behoorlijke verdediging te
beargumenteren" (min 139).
Nederlandse en internationale advocaten die de procedure observeren,
merken op dat als de verdedigers dit menen, ze weg moeten lopen.
Volgens één van de bronnen “zijn ze misschien aan het organiseren,
niet omdat ze de hoop hebben een vonnis voor Pulatov te winnen op het
districtsrechtbank-niveau, maar omdat ze in beroep willen gaan bij de
hogere rechtbank. Dat zal de tijd verlengen, en ook de honoraria van
de advocaten."
[Het
MH-17 proces verslaan wij uitsluitend voor abonnee's.
[16 april 2021]
Afdrukken
Doorsturen
