Op ons blog vandaag een aflevering van "Achter gesloten deuren", onze dagelijkse rubriek over wat er veelal buiten het gezichtsveld van de burgers gebeurt in Brussel en Straatsburg. Vandaag: Poetin's vrienden.
Eén van de luidste en meest voor de hand liggende boodschappen van (extreem)rechtse
politici in heel Europa is dat zij gewone burgers zullen beschermen
tegen de ‘Brussels woke klimaat-agenda’ of soortgelijke retoriek.
Toen de führerin van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, de
Europese Groene in 2019 presenteerde, vormde het een blauwdruk voor
een hele reeks miljarden-wegspoelende EU-milieuwetgeving. Vier jaar
later, en ondanks vele 'successen en historische momenten', lijken
veel van deze wetten in gevaar te zijn gebracht door het toenemende
‘anti-groene’ sentiment onder de kiezers.
Sinds 2019 heeft extreemrechts (en in toenemende mate de reguliere
conservatieve Europese Volkspartij) consequent tegen een groot deel
van deze wetgeving gestemd. Een
recent document van de
Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen (European Council on
Foreign Relations) benadrukt dit heel duidelijk door gebruik te maken
van één van de meest bekende recente gevallen.
Het pronkstuk van de EU, de natuurherstelwet, die tot doel heeft
aangetaste habitats in de hele EU te herstellen, overleefde een
stemming in het nepparlement met slechts 12 stemmen in juli 2023. 324
leden van het Europees nepparlement stemden om het voorstel van de
Europese Commissie niet te verwerpen, terwijl 312 vóór een afwijzing
stemden. Als dezelfde stemming echter zou plaatsvinden in het volgende
mandaat, zou deze, als de huidige peilingen standhouden, comfortabel
zijn verworpen met een marge van meer dan 70 stemmen.
Naarmate het nepparlement en de Europese Unie als geheel verder naar
rechts afdrijven, is het waarschijnlijk dat er een aantal dingen zal
gebeuren. Ten eerste zal de EU waarschijnlijk haar ambitie
terugschroeven of in sommige gevallen proberen eerder overeengekomen
wetgeving ongedaan te maken. Eén van de gebieden die nu al zoveel
aandacht krijgt is het verbod op verbrandingsmotoren tegen 2035. Veel
onderdelen van de EU Green Deal-wetgeving met verlengde of vertraagde
implementatie kunnen nu het doelwit zijn en er zal geprobeerd
worden zaken te heropenen en af te zwakken zoals de verordening inzake
Landgebruik, bosbouw en landbouw (LULUCF) en het Carbon Border
Adjustment Mechanism (CBAM).
Ten tweede zou de EU haar zichzelf toegeëigende mondiale
leiderschapsrol op milieugebied kunnen verliezen. De EU en haar
lidstaten hebben een voortrekkersrol gespeeld bij een aantal van de
grootste successen op internationale klimaatconferenties, zoals het
Klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Tijdens de recente
COP28-bijeenkomst in Dubai heeft de EU het voortouw genomen bij
het uitbannen van fossiele brandstoffen. Eurofielen en milieufanaten
vinden dat gebrek aan leiderschap verschrikkelijk voor de toekomst van
onze planeet, maar ook voor de EU, waarbij Brussel zegt er trots op te
zijn dat het een pionier is op het gebied van milieubescherming. Maar
zoals zo vaak ontbreekt het in Brussel aan relativeringsvermogen en
wordt er met de botte bijl gehakt onder het motto "vernietig de
mensheid, redt de planeet".
Voorlopig lijken de sterren gunstig te staan voor de rechtse partijen
in de Europese Unie.
Het succes van de extreemrechtse
Chega-partij in Portugal
bevestigt een steeds vaker voorkomende trend in de aanloop naar de
Europese verkiezingen die van 6 tot 9 juni worden gehouden. De
‘vrienden van Poetin’ staan op de top van een verkiezingsgolf die de
Europese Unie tot onbestuurbaarheid zou kunnen veroordelen. Dat geldt
niet alleen voor het Europees nepparlement, dat tijdens de
verkiezingen van 6 tot en met 9 juni zal worden vernieuwd, maar nog
meer voor de EU-Raad, de instelling die regeringen samenbrengt en die
een nog belangrijkere rol speelt dan de plenaire vergadering.
Portugal is de recentste lidstaat waar antisysteempartijen
fragmentatie en instabiliteit veroorzaken. In Frankrijk wordt Emmanuel
Macron gedwongen te regeren zonder een meerderheid in de Nationale
Vergadering en de Senaat. In ons eigen land zijn de onderhandelingen
over de vorming van een nieuwe regering in volle gang na de
verkiezingsoverwinning van de (voorheen) anti-Europese leider Geert
Wilders.
‘Poetins vrienden’ is de uitdrukking die Ursula von der Leyen gebruikt
om de partijen te identificeren waarmee zij niet wil samenwerken als
zij wordt benoemd tot voorzitter van de Europese Commissie. Wij
spreken liever van EU-kritische partijen, maar die typering zal
binnenkort misschien wel Verboten worden. Het zijn de nationale
groepen die zijn gegroepeerd binnen
Identiteit en Democratie (ID),
de naar verluidt extreemrechtse groep in het Europees nepparlement: de
Italianen van de Lega, de Fransen van de Rassemblement National, de
Duitsers van Alternative für Deutschland, de Nederlanders van de
Partij voor de Vrijheid, de Portugezen van Chega, de Oostenrijkers van
de FPÖ, de Vlamingen van Vlaams Belang, de Esten met Ekre. Als we naar
de nationale peilingen kijken, staan ze allemaal op de eerste of
tweede plaats voor de Europese verkiezingen. Met één uitzondering: de
Lega van Matteo Salvini - die beleefde in 2019 zijn hoogtijdagen met
ruim 30%, terwijl het vandaag de dag onder de 10% is gedaald als
gevolg van concurrentie van Fratelli d'Italia, de partij van Giorgia
Meloni.
Het is in Meloni's groep in het Europees nepparlement, de
Europese Conservatieven en Hervormers
(ECR), dat we andere 'vrienden van Poetin' vinden: de Spanjaarden van
Vox, de Fransen van Reconquête, de Kroaten van Hrast. Meloni
presenteert zichzelf als pro-Atlantisch, pragmatisch ten opzichte van
de EU (lees: eurofiel) en gunstig tegenover Oekraïne (lees: horig aan
de VS). Maar de leider die bij Poetin het meest in de smaak valt is de
Hongaarse premier Viktor Orbán die heeft aangekondigd dat hij zich bij
de ECR-groep wil aansluiten. De Poolse
Partij voor Recht en Rechtvaardigheid
(PiS) was na haar verdrijving uit de macht in Warschau minder
onverzoenlijk tegenover Rusland en de pro-Russen.
Veel soevereinistische en (extreem)rechtse partijen zijn voorlopig
niet in staat echt met elkaar samen te werken. De politieke
standpunten lopen uiteen over fundamentele kwesties zoals het
belastingbeleid, de interne markt en het handelsbeleid van de EU. In
sommige gevallen veroorzaakt oude nationalistische wrok hardnekkige
conflicten. De verschillende strategieën – de normalisering van Marine
Le Pen tegen de radicalisering van de AFD – zorgen voor spanningen.
Maar extreemrechts en soevereinistisch spelen allemaal in op de
sociale onvrede en de angst van de kiezers. En ze zijn verenigd door
de wens om het huidige functioneren van de EU drastisch te veranderen
- een bittere noodzaak lijkt ons, om een ècht democratische EU uit de
grond te stampen.
Volgens de projecties van EuropeElects zullen de twee groepen ID en
ECR aanzienlijke vooruitgang boeken tijdens de verkiezingen van 6 tot
9 juni. De extreemrechtse ID-groep zou de derde worden met 92
afgevaardigden. ECR's soevereine rechterzijde zou de vierde worden met
83 afgevaardigden. Maar samen zouden ID en ECR zelfs de suprematie van
de Europese Volkspartij kunnen aanvechten, die volgens de prognoses op
181 zetels zou uitkomen.
Als we de groep ‘vrienden van Poetin’ uiterst links in de vergaderzaal
toevoegen (links zou 45 afgevaardigden moeten kiezen), zal het
vermogen van anti-systeempartijen om 'schade' aan te richten in het
volgende Europees narlement veel groter zijn dan in het huidige
nepparlement. De meerderheid tussen de EVP, de PSE en Renew, die
Ursula von der Leyen steunen, zal veel kwetsbaarder zijn. Gezien de
afvalligheid binnen de Popular en de kritiek van de liberalen beschikt
de führerin van de Europese Commissie mogelijk niet over de stemmen
die nodig zijn om te worden herbenoemd. Het wetgevende apparaat van de
EU zou tot stilstand kunnen komen.
De weg naar herbenoeming als voorzitter van de Europese Commissie zal
voor de Duitse Ursula von der Leyen geen gelopen race zijn. Haar
politieke familie, de EVP, uitte tijdens het Congres van Boekarest hun
wantrouwen jegens haar en twee commissarissen, de Fransman Thierry
Breton en de Spanjaard Josep Borrell, haalden de messen tevoorschijn
en begonnen publiekelijk haar fouten en vergissingen aan de kaak te
stellen. De wilde dieren worden losgelaten.
Het Congres van Boekarest zou het moment zijn van herontdekte eenheid
tussen de leden van de Europese Volkspartij-familie rond hun kandidaat.
Ursula von der Leyen verwachtte unanieme steun voor haar kandidatuur
voor een tweede termijn. Daar stamelde het verhaal opnieuw. 737 van de
801 afgevaardigden hadden stemrecht, maar slechts 499 gaven
uitdrukking aan hun standpunt en slechts 400 verklaarden hun liefde
voor Ursula. We zijn nog ver verwijderd van de triomf die bepaalde
lofzangers van de aftredende führerin hebben aangekondigd. Ursula von
der Leyen verloor onmiddellijk 146 afgevaardigden die weigerden deel
te nemen aan de stemming. Van de 591 geregistreerde afgevaardigden
verdwenen er 92 op het moment van stemmen en van de 499 getelde
stembiljetten zeiden er 89 nee tegen haar nieuwe kandidatuur en werden
10 stembiljetten ongeldig verklaard. In totaal weigerden 337 van de
737 EVP-afgevaardigden, of bijna de helft, enige autoriteit in Ursula
von der Leyen te erkennen voor de volgende zittingsperiode.
In 2019 werd zij door de staatshoofden en regeringsleiders van de EU
in het voorzitterschap van de Europese Commissie gedropt na het veto
van Emmanuel Macron tegen de benoeming van het hoofd van de EVP-lijst,
de Beierse Manfred Weber, die volgens hem geen ervaring had voor de
functie (en een handjeklap deal met Merkel die blij was VdL naar
Brussel te kunnen lozen, nadat deze in haar functie van minister van
defensie de DuitseBudeswehr nagenoeg ten gronde had gericht). De
afgelopen periode heeft Ursula von der Leyen zich van de gekozen
vertegenwoordigers van de EVP-familie vervreemd en velen van hen
hadden tegen haar benoeming door het Europees nepparlement gestemd.
Nadat ze vorige keer een “spitzenkandidat” van de EVP was geworden,
verloor Ursula von der Leyen haar bescherming en begonnen de kritieken
binnen haar Europese Commissie te worden afgevuurd. Ze zit nu in de
campagne en zal met nog meer kritiek te maken krijgen. Ze heeft
tijdens haar eerste ambtstermijn de meeste commissarissen gepest en
zij doen haar dezelfde gunst terug. De hoge vertegenwoordiger voor
extern optreden en veiligheid, de socialist Josep Borrell, begon met
terug te slaan. Het portret van Ursula von der Leyen dat hij
schilderde in een interview met het dagblad El Pais is fel en hij
deinst er niet voor terug om openlijk kritiek te uiten op de
aankondiging van zijn voornemen om een commissaris voor Defensie te
benoemen als zij wordt herkozen en deze toe te vertrouwen aan een
centrale Europese commissaris. “De titel van Defensiecommissaris is
misleidend en strookt niet met de EU-verdragen”, herinnert hij zijn
publiek. Een manier om Ursula von der Leyen te verloochenen en haar
lichtheid te benadrukken.
De commissaris voor Industrie, de liberaal Thierry Breton,
onderstreepte de mindere kwaliteiten van Von der Leyen in een bericht
dat hij op zijn account op X had geplaatst: “Ondanks haar kwaliteiten
wordt Ursula von der Leyen overstemd door haar eigen partij. De echte
vraag nu: “is het mogelijk om de leiding van Europa voor nog eens vijf
jaar of 25 jaar op rij aan de EVP toe te vertrouwen? De EVP zelf lijkt
niet in zijn kandidaat te geloven.”
Waarom maakte Thierry Breton dit optreden tegen zijn führerin? Heeft
hij een mandaat van Emmanuel Macron? Alle speculatie is toegestaan. De
Franse president heeft zijn voornemen met betrekking tot de
kandidatuur van Ursula von der Leyen nog niet publiekelijk
bekendgemaakt, in tegenstelling tot de Duitse bondskanselier Olaf
Scholz, leider van de socialisten in de Raad. Zijn steun voor een
tweede termijn voor Von der Leyen zou niet vanzelfsprekend zijn.
Emmanuel Macron zei ook niet of hij voorstander was van de
herbenoeming van Thierry Breton, maar de Franse president is zeer
geïnteresseerd in een rechtstreekse oorlog met Rusland, dus ook in de
strategie voor de Europese defensie-industrie die op 5 maart
gepresenteerd werd en volgens onze informatie wil de Kleine Napoleon
de implementatie ervan onder leiding van een Fransman.
Emmanuel Macron voelt zich niet schatplichtig aan Manfred Weber, die
de baas van de EVP is geworden. De twee mannen mogen elkaar niet en
met de lancering van de campagne voor de EU nam Manfred Weber de
vrijheid om Emmanuel Macron ervan te beschuldigen de progressie van
extreemrechts in Frankrijk te hebben bevorderd. Hij rekent op de
neergang van Renew in het Europees nepparlement, gegeven een scherpe
daling van de maandelijkse projecties die door EuropeElects worden
uitgevoerd op basis van stemintenties, en speelt het in de steek laten
van de liberalen ten gunste van toenadering tot de eurosceptische
ECR-groep, gedomineerd door Fratelli d'Italia, de extreemrechtse
partij van de Italiaanse premier Giorgia Meloni.
Er kunnen verschillende lessen worden getrokken uit het Congres van
Boekarest: de eerste is dat koningin Ursula kwetsbaar is, omstreden,
weinig gewaardeerd en dat ze kan vallen. De tweede is dat de EVP verre
van verenigd is. Deze groep wordt doorkruist door stromingen en
herkent zichzelf niet in de veldslagen van Manfred Weber, die veel
meer verdeeldheid zaaien dan die van zijn voorgangers, Donald Tusk en
Joseph Daul, die veel geslepener zijn, politiek gezien. De derde is
dat de rechtervleugel van de EVP het moeilijk zou kunnen maken om
tijdens de volgende zittingsperiode een compromis te vinden in het
Europees nepparlement.
De wetgevingsmachine van de EU heeft echter twee motoren. Naast het
Europees nepparlement is er de Raad. En het is daar, het instituut van
de regeringen van de zevenentwintig lidstaten, dat het effect van de
golf van 'vrienden van Poetin' het risico loopt nog meer schade aan te
richten. Naast Orban is er al een andere vriend van Poetin aanwezig:
de Slowaakse premier Robert Fico.
Brussel keek met angst naar het vooruitzicht dat Geert Wilders de
functie van het hoofd van de Nederlandse regering zou vervullen - maar
de soep wordt hier niet zo heet gegeven als-ie wordt opgediend
(Wilders wil te graag regeren). Extreemrechtse partijen beïnvloeden
regeringsposities in Finland (waar de Finnen aan de macht zijn) en
Zweden (waar de Zweedse Democraten de uitvoerende macht steunen). Na
Nederland en Portugal zou de volgende aardbeving in Oostenrijk kunnen
plaatsvinden. Uit opiniepeilingen voorafgaand aan de
parlementsverkiezingen in het najaar bleek dat de FPÖ de leidende
partij zal worden met ongeveer 30% van de stemmen. In België, waar in
juni verkiezingen plaatsvinden, gaat in Vlaanderen het Vlaams Belang
aan de leiding. Duitsland gaat in 2025 naar de stembus. Naast de AFD
(20%) zou de volgende Bondsdag een sterke vertegenwoordiging kunnen
hebben van de nieuwe pro-Russische extreem-linkse partij Bündnis
Sahra Wagenknecht (8%). En in
2027 is Frankrijk aan de beurt, waar, met zijn presidentiële systeem
zonder checks and balances, een overwinning voor Marine Le Pen
onvermijdelijk de EU van streek zou maken.
Het jaar 2027 is niet zo ver weg, maar Le Pen is nog niet verkozen. De
vermenigvuldiging van het aantal regeringen onder leiding of beïnvloed
door 'Poetins vrienden', de progressie van extreemrechts in de
peilingen en de politieke fragmentatie in de staten laten echter nu al
hun gevolgen merken in de EU-Raad. Orban vergiftigt de levens van de
andere zesentwintig lidstaten door zijn veto uit te spreken over
politieke, financiële en militaire steun aan Oekraïne. De Duitse
regering blokkeerde verschillende wetgevingsvoorstellen in de Raad
omdat de liberale FDP, om de stroom stemmen voor de AFD in te dammen,
een kritische houding aannam ten aanzien van de Green Deal en de
regulering van het bedrijfsleven. Wat extreemrechtse en rechtse
soevereinistische partijen op nationaal niveau doen, is ook belangrijk
voor de EU. Italië heeft de ratificatie van het nieuwe verdrag over
het Europees Stabiliteitsmechanisme afgewezen, dat een parachute zou
moeten bieden voor de bankenunie in de eurozone. In de Franse Senaat
zouden de Republikeinen hetzelfde kunnen doen met de
Ceta-handelsovereenkomst tussen de EU en Canada om Macron een
nederlaag toe te brengen en te concurreren met Le Pen.
Onder normale omstandigheden zou de EU zich nauwelijks een impasse in
de Raad kunnen veroorloven. Maar we leven niet in normale tijden. De 'geallieerden'
hebben er voor gezorgd dat de oorlog is teruggekeerd in Europa.
Rusland hervat het offensief in Oekraïne en een aantal lidstaten voelt
zich (nadat zij door de VS hierop zijn gewezen) bedreigd. Vladimir
Poetin gebruikt (net als het Westen overigens) desinformatie,
propaganda, sociale media en protesten, maar in het geval van Vlad
gebruikt hij zijn vaardigheden om zijn ‘vrienden’ te helpen
verkiezingen te winnen en de EU te destabiliseren - de vaardigheden
van de meeste regeringsleiders van de EU bereiken trouwens hetzelfde
resultaat.
De volgende zittingsperiode zal om vele redenen beslissend zijn voor
de EU. Er moet een besluit worden genomen over de vraag of de
uitbreiding wordt voortgezet. Er moet een nieuw meerjarig financieel
kader (de begroting 2028-2035) van de EU worden ontworpen en
goedgekeurd. Er moet beslist worden of de EU het verdrag voor
uitbreiding wordt heropend of dat er een andere manier gevonden wordt
(Rutte kan men benaderen voor geitenpaadjes), zoals de
overbruggingsclausule, om de EU levensvatbaarder te maken. Elk van
deze beslissingen moet met unanimiteit worden genomen. Het enige dat
nodig is, is één ‘vriend van Poetin’ om alles te blokkeren. Ware
eurofielen zullen hopen dat de EU niet vernietigd wordt. Maar elke
extra ‘Poetin-vriend’ – in de regering, de nationale parlementen of
het Europees nepparlement – brengt de bestuurbaarheid van de EU in
gevaar (en een nexit dichterbij).
[Alle links, bronnen, documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]
[12 maart 2024]
Afdrukken
Doorsturen