Er bestaan veel mythen over energie en de economie. Een recente analyse wijst er op dat de transitie naar een nieuwe groene economie niet zo goed verloopt als verwacht. Strategen voor de inzet van groene energie hebben het feit over het hoofd gezien dat de wereldeconomie de voorkeur geeft aan goedkope producenten. Ook wordt er weinig gesproken over de enorme kosten die het overschakelen naar een groene economie met zich meebrengen. Kàn de wereldeconomie nog wel groeien?
Zo heeft een nieuwe studie van het Franse Institut Rousseau uitgewezen
dat er volgens haar berekeningen een investering van 40 biljoen (!)
euro nodig is om Europa klimaatneutraal (een koolstofneutrale economie)
te maken. De investering is volgens het rapport nodig om “Europa in de
mondiale race om concurrentievermogen te houden, in lijn met de
strategische autonomie-agenda van de EU”. Dat lijkt ons nog aan de
lage kant, vooral omdat het rapport wordt gefinancierd door de fractie
van de Groenen in het Europees nepparlement. Om die kosten nog wat aan
de 'lage' kant te houden hoopt men de lidstaten ervan te overtuigen
dat een investering van 40 biljoen euro om de “green deal” van Brussel
te verwezenlijken, geen weggegooid geld is.
Even een overzichtje van het geld dat het rapport presenteert:
- 'we' moeten tegen 2050 40 biljoen euro investeren om de EU-economie
koolstofvrij te maken, wat neerkomt op ongeveer 10% van het huidige
bbp van de EU.
- tegen 2050 zijn nog eens 10 biljoen euro extra investeringen nodig,
een gemiddelde van ongeveer 2,3% van het huidige bbp per jaar. Dit is
ongeveer de helft van wat de EU in 2022 aan de import van fossiele
brandstoffen heeft uitgegeven.
- de overheidsuitgaven moeten worden verdubbeld van 250 naar 510
miljard euro per jaar om particuliere investeringen en de financiering
van onrendabele oplossingen voor het koolstofvrij maken te stimuleren.
Het Stabiliteitspact beperkt het vermogen van landen om actie te
ondernemen, en transitie-investeringen moeten van deze
begrotingsregels worden uitgesloten.
- deze extra overheidsinvesteringen van 260 miljard euro per jaar
bedragen ongeveer 1,6% van het huidige bbp van de EU. Dit is minder
dan de EU-uitgaven voor het herstel van Covid-19 (338 miljard euro per
jaar) of de EU-subsidies voor fossiele brandstoffen (359 miljard euro
per jaar).
- het renoveren van gebouwen en het bevorderen van de vermindering van
het auto- en vliegtuiggebruik moeten prioritaire doelstellingen zijn
voor aanvullende publieke steun, hoewel publieke inzet in alle
sectoren nodig is. Dat dit niet in goed overleg zal gaan moge blijken
uit het nieuws van vandaag van de Nederlandsche Bank die het
noord-Koreaanse model nastreeft van gedwongen woningverbetering.
De Telegraaf: "Bijna 95% van
huiseigenaren kan de verduurzaming van hun huis naar tenminste
energielabel B en een warmtepomp best betalen, stelt De Nederlandsche
Bank (DNB). Wie het geld niet op de bank heeft, kan het lenen.
DNB oppert om verduurzaming verplicht te stellen bij aankoop van
een woning, als de Nederlandse bevolking niet snel genoeg
verduurzaamt." Kennelijk gaat topman Klaas Knot ook op de
activistische toer en is het mandaat dat zijn bank gekregen heeft
ergens achter de stalen kluisdeuren opgeborgen. Of in het World
Economic Forum tasje van Mark Rutte, dat kan natuurlijk ook.
Maar goed: de VS en de EU stevenen af op een economische achteruitgang,
omdat gesubsidieerde ‘groene’ transities niet goedkoop of
kosteneffectief zijn, en veel minder winstgevend voor leveranciers en
klanten.
Dit alles leidt ertoe dat het mondiale macro-economische systeem zijn
fysieke grenzen heeft bereikt en zich niet langer duurzaam kan
ontwikkelen, aldus een recente analyse. Het is een mythe dat wind- en
zonne-energie de elektriciteitsvoorziening voor de VS en de EU-landen
vergroten. Hoge prijzen zijn de reden voor precies het
tegenovergestelde, benadrukt de expert.
Ook is het een sprookje dat de VS en de EU het gebruik van elektrische
voertuigen enorm kunnen opvoeren of het gebruik van kunstmatige
intelligentie (AI) aanzienlijk kunnen vergroten zonder afhankelijk te
zijn van fossiele brandstoffen. Zowel de productie van elektrische
voertuigen als AI zijn grote gebruikers van de
elektriciteitsvoorziening. We hebben gezien dat de VS en de EU niet
langer over een groeiende elektriciteitsvoorziening per hoofd van de
bevolking beschikken. Het opvoeren van de elektriciteitsopwekking zou
een lange aanlooptijd vereisen (tien jaar of meer) vergen, resulterend
in een grote toename van het verbruik van fossiele brandstoffen en een
toename van het aantal elektriciteitstransmissielijnen.
Die hoge elektriciteitsprijzen als gevolg van ‘groen’ beleid en
sancties tegen goedkoop Russisch gas hebben geleid tot een scherpe
daling van het elektriciteitsverbruik in 2023. Drie belangrijke
industriële sectoren – chemie en petrochemie, ijzer en staal, papier
en pulp – hebben het elektriciteitsverbruik teruggedrongen. d.w.z. de
productie daarvan is verminderd en/of bedrijven failliet zijn gegaan
vanwege onbetaalbare prijzen.
Wereldeconomie
Wereldreuzen als Amerika en China blijven echter nog steeds enorme
sommen geld investeren in de weinig belovende industrie, waardoor
andere sectoren van de economie in gevaar komen. Dit alles leidt tot
stagnatie over de hele wereld, vooral omdat economen over de hele
wereld naar China kijken en het land op dit vlak teleurstellende
resultaten laat zien. Als gevolg hiervan blijkt dat de twee mondiale
reuzen eenvoudigweg de groei van het wereldsysteem vertragen.
Het is een mythe dat de wereldeconomie gewoon door kan gaan, wat er
ook gebeurt met de energievoorziening en de stijgende schulden. De
problemen op de huizenmarkt in China zouden in theorie kunnen leiden
tot het uiteenspatten van schuldenzeepbellen over de hele wereld.
De wereldeconomie is afhankelijk van een groeiende schuldenzeepbel.
Het hangt ook af van een steeds groter aanbod van goederen en diensten.
In feite zijn de twee nauw verwant. Zolang er een toenemend aanbod is
van goedkope energie, zoals gebruikt door de gebouwde infrastructuur,
heeft de economie de neiging te groeien.
China, met zijn problemen in de vastgoedsector, is een voorbeeld van
wat er mis kan gaan als de energievoorziening (steenkool in China)
duur wordt naarmate de voorziening beperkter wordt. Uit de gegevens
blijkt dat het Chinese steenkoolaanbod per hoofd van de bevolking in
2013 beperkt was. De Chinese steenkoolproductie per hoofd van de
bevolking steeg, maar daalde daarna. Dit maakte het voor bouwers
moeilijker om de woningen te bouwen die gepland waren voor de
toekomstige eigenaren en werd het één van de redenen voor hun
financiële problemen.
Grondstoffen
De winning van hulpbronnen neemt ongeveer 4% van ons mondiale
energieverbruik voor zijn rekening. Dit aandeel neemt voortdurend toe.
Steeds meer mijnbouw vindt plaats in politiek instabiele landen, zoals
Congo of Afghanistan, waardoor de toeleveringsketens onbetrouwbaar
worden en de kans op verstoringen groot is. Op verzoek zullen we eens
wat grondstoffen onder de loep nemen.
Koper
Koper is één van de belangrijkste grondstoffen in de elektronica. In
2019 bedroeg het wereldwijde verbruik van koper 24,5 miljoen ton,
terwijl de mondiale voorraden naar schatting 870 miljoen ton bedroegen.
Als het koperverbruik niet zou toenemen (deze veronderstelling gaat
helaas niet op) en ons recyclingpercentage stabiel zou blijven, zouden
we nog eens 35 jaar over nog meer koperbronnen beschikken.
Mogelijk worden er nog meer afzettingen gevonden. Er wordt
bijvoorbeeld aangenomen dat er veel in de Andes gedolven kan worden.
Deze zijn echter om twee redenen energie-intensief om te winnen - zij
vereisen te veel water en machines die simpelweg te groot zijn. Om nog
maar te zwijgen over de verwoesting die aan het milieu wordt
toegebracht. De energie-efficiëntie van de winning van koper neemt in
de loop van de tijd af.
Nikkel
Nikkel wordt gebruikt bij het maken van staal, zoals bij
accumulatortechnologie. De totale mondiale voorraden worden geschat op
ongeveer 300 miljoen ton. Het jaarlijkse verbruik in 2020 bedroeg
ongeveer 2,5 miljoen ton, vergeleken met de helft van dat in 2000.
Volgens schattingen zouden we in 2050 ongeveer 60% van de
nikkelvoorraden hebben opgebruikt tijdens de transitie naar een
hernieuwbare economie. Er zijn pogingen om het schaarse kobalt te
vervangen door nikkel in de recente batterijtechnologie, waardoor het
wereldwijde nikkelgebruik nog verder zou toenemen. Het meeste nikkel
wordt gevonden in Rusland, maar ook in Zuid-Afrika, Indonesië en de
Filippijnen.
Kobalt
Mobiele telefoons, computers en andere IT-apparaten hebben veel kobalt
nodig. Het wordt ook gebruikt in gasturbines, kernreactoren, de
magneten van windturbines en in batterijen. De mondiale
kobaltvoorraden worden geschat op ongeveer 25 miljoen ton, waarvan het
grootste deel zich bevindt onder één enkele, onstabiele Afrikaanse
staat, Congo. Maar liefst een vijfde van al het kobalt wereldwijd komt
uit één enkele Congolese mijn. Kleinere afzettingen zijn ook te vinden
in Rusland, Australië, Cuba en de VS. Volgens prognoses zal de
mondiale behoefte aan kobalt toenemen als gevolg van de groene
transitie. Volgens schattingen zal de mondiale groene transitie in
2050 waarschijnlijk 80% van de momenteel bekende kobaltvoorraden
exploiteren.
Lithium
Voor de allernieuwste batterijtechnologie is lithium nodig, dat alleen
gemakkelijk in de Andes kan worden gewonnen. Lithiumbatterijen hebben
de hoogste energiedichtheid en worden daarom veel gebruikt in
elektrische auto's. Het wereldwijde lithiumverbruik bedroeg in 2015 32
duizend ton, en is in 2020 gestegen tot 82 duizend. Het meeste lithium
bevindt zich in de zogenaamde lithiumdriehoek (Argentinië-Bolivia-Chili,
naar schatting 50 miljoen ton), maar ook in China en Australië.
Momenteel is het Australië dat het meeste lithium ter wereld opgraaft.
Tellurium
Efficiënte zonnepanelen vereisen een materiaal genaamd tellurium, dat
drie keer zeldzamer is dan goud. Er is wereldwijd slechts 200 ton
tellurium bekend.
Platina
Platina, nodig in waterstofcellen, wordt eigenlijk alleen maar
gewonnen in Zuid-Afrika.
Goud
In één ton gebruikte mobiele telefoons (zonder batterijen) vinden we
meer goud dan in één ton ruw erts. Dit vertelt ons twee dingen. Ten
eerste dat het goud dat nodig is voor elektronica in de natuur steeds
zeldzamer te vinden is. Ten tweede zou dit erop duiden dat het
gemakkelijker te recyclen zou zijn. Helaas wordt het goud in mobiele
telefoons vermengd met andere materialen. Er zitten tegenwoordig zo’n
zestig verschillende materialen in mobiele telefoons.
Zeldzame aardmetalen
Zeldzame aardmetalen worden niet zeldzaam genoemd omdat er niet veel
van op aarde voorkomen, maar omdat er geen grote concentraties van
bekend zijn. Ze zijn dun verspreid en worden vaak samen met
radioactief materiaal aangetroffen. Hun opgravingen zijn daarom
uiterst energie-inefficiënt, broeikasgasintensief en destructief voor
het milieu.
- Terbium, dat in gloeilampen wordt gebruikt, wordt zo goed als alleen
in China gewonnen.
- Europium, dat ook in gloeilampen wordt gebruikt, wordt eveneens
hoofdzakelijk in China gewonnen.
- Neodymium, gebruikt in sterke magneten voor windturbines en
elektrische motoren, wordt uitsluitend gewonnen in China. Ongeveer 300
kg daarvan is nodig voor één enkele windturbine met grote capaciteit.
Slechts ongeveer 1% van de zeldzame aardmetalen werd in 2009
gerecycled.
Fosfor
Het meeste fosfor wordt gebruikt bij de productie van kunstmest. 80%
van de fosfaatvoorraden in de wereld zijn te vinden in Marokko en
enkele andere Noord-Afrikaanse landen. De bekende voorraden worden
geschat op 70 miljard ton, het jaarlijkse verbruik in 2019 bedroeg 240
miljoen ton. De Europese Unie heeft fosfaten tot kritische mineralen
verklaard. Fosfor kan theoretisch worden gerecycled, maar dit is een
zeer inefficiënt proces. Oververzadiging van fosfaten leidt tot
eutrofiëring, de verspreiding van algen en destructie van het milieu,
zoals bijvoorbeeld in de Mexicaanse Golf of Chinese riviersystemen.
Zand
Zand lijkt misschien een materiaal dat overal verkrijgbaar is. Er zijn
tenslotte de Sahara, de Gobi en het Lege Kwartier van Arabië, evenals
andere woestijnen over de hele planeet. Zand wordt gebruikt in
gebouwen, asfalt, het sterk milieu-verontreinigende hydraulisch
fracken, maar ook in elektronische chips. Zand is na water het
meest gebruikte materiaal. Jaarlijks consumeren we er ongeveer 50
miljard ton van.
De grootste oorzaak van het tekort aan zand is verstedelijking. Het
zand dat in woestijnen wordt aangetroffen, is echter nutteloos voor de
bouwconstructie. Bouwzand is afkomstig uit rivierbekkens. De winning
ervan is zo verwoestend voor het milieu dat de winning ervan feitelijk
verboden is in de ontwikkelde wereld.
Gigantische locaties in het Midden-Oosten met enorme wolkenkrabbers,
zoals Dubai of het Saudi Line-project, vereisen een enorme import van
zand... in de woestijn. Dubai alleen al heeft 150 miljoen ton zand
geïmporteerd uit de andere kant van de wereld, Australië. Ze hebben
nog meer zand geïmporteerd uit België, ons eigen Nederland en zelfs
Groot-Brittannië. Het gebied van Singapore is uitgebreid met 130 km3
kunstmatig land. Singapore zegt dat het tussen 2000 en 2020 ongeveer
600 miljoen ton zand uit de hele wereld heeft geïmporteerd. Deze
exporterende landen geven slechts toe dat ze 280 miljoen ton hebben
geëxporteerd. Wat verklaart het verschil? Het winnen en exporteren van
zand is in veel landen illegaal. Verbazingwekkend genoeg exporteren
woestijneconomieën zand voor stranden. Marokko en de Westelijke Sahara
hebben lange stukken van hun kustlijn geëxporteerd om de stranden in
Europa en de Canarische Eilanden aan te vullen.
De onmogelijkheid van een circulaire economie in twee zinnen: laten we
een recyclingpercentage van 80% veronderstellen (wat hoger is dan de
meeste van dergelijke percentages in de praktijk). Als je een
materiaal slechts tien keer recycleert, houd je niet meer dan 11% van
het oorspronkelijke volume over.
Aandeel hernieuwbare energiebronnen over de hele wereld
Er schuilt een enorme paradox in de groene transitie. De materialen
die we tot nu toe hebben gewonnen, waren het gemakkelijkst te winnen
in termen van energieverbruik en broeikasgasenergie. Het probleem is
dat de meeste materialen die we nodig zullen hebben voor de groene
transitie nog niet zijn gewonnen. We zullen ze hoogstwaarschijnlijk
ontginnen met behulp van fossiele energie, waardoor onze
broeikasgasemissies eerder zullen toenemen dan afnemen. En ze zullen
steeds moeilijker te ontginnen zijn en vereisen meer energie.
Tegenwoordig besteden we ongeveer 5% van alle energie aan het
simpelweg ontginnen van nieuwe energiebronnen. Dit zal in de loop van
de tijd toenemen.
[Alle links, bronnen, documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]